O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kurs ishi mavzu: Egri chiziqli harakat. Normal va tangensial tezlanishlar

3.2 Aylana bo'ylab tekis harakatni tavsiflovchi kattaliklar orasidagi bog'lanish.

Aylana bo'ylab harakat qilayotgan jismning boshlang'ich harakatini xarakterlovchi radius vektor bilan uning oxirgi harakatini xarakterlovchi radius burchak orasidagi burchak jismning burilish burchagi deyiladi. Odatda u radian (rad) yoki gradius birliklarda o'lchanadi. Aylana uzunligi aylananing radiusiga teng bo'lsa yoyni ajratuvchi ikki radius vektor orasidagi burchak 1 rad deyiladi. 1rad=57, 18'

2. Burcak tezlik. Aylana bo'ylab harakatda radius vektorning birlik vaqt ichidagi burilish burhagi burchak tezlik deyiladi.

ω =φ/t (1) Burchak tezlikning SI sistemasidagi birligi.

ω =φ/t=1rad/1sek=1*1/s=1s

Radius vektori 1 s ichida 1rad burchakka buraladigan jismning burchak tezligi 1rad/s ga teng bo'ladi.

Aylana bo'ylab tekis haraklatda teng vaqtlar orasida radius vektor teng burchaklarga burilganligi uchun aylana bo'ylab tekis harakatda jismning tezligi vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi.( W=const)

φ = ω/t

3. Aylanish chastotasi n. Jismning birlik vaqt ichidagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deyiladi.

n=N/t bu yerda N-aylanishlar soni

SI sistemasida aylanish chastotasi ayl/s=1/s=s birliklarda o'lchanadi.

4. Aylanish davri T. Jismning aylana bo'ylab bir marta to'liq aylnib chiqishi uchun ketgan vaqt aylanish davri deyiladi. (masalan , soat)

T=t/N bu ifodani T=1/t/N=1/n deb yozish mumkin.

Demak aylanish davri aylanish chastotasiga teskari bo'lgan kattalik ekan. T=1/n.

SI sistemasida aylanish davri sekund (s) birligida o'lchanadi.

5. Chiziqli tezlik V. Aylana bo'ylab harakat qilayotgan jismning birlik vaqt ichida aylananing yoyi bo'ylab o'tgan yo'liga son jihatdan teng bo'lgan va aylanaga urunma bo'ylab yo'nalgan kattalik chiziqli tezlik deyiladi.

V=l/t l-jismning aylana yoyi bo'ylab o'tgan yo'li.

9. O'quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirish. O'quvchilarning

tushunganlik darajasini savol va masalalar orqali tekshirish.

Savollar.

1. Egri chiziqli harakat deb qanday harakatga aytiladi?

2. Bir radian nimaga teng?

3. Burchak tezlik formulasi va SI sistemasidagi birligi?

4. Aylanish chastotasining SI sistemadagi birligi?

5. Aylanish davri deganda nimani tushunasiz?

6. Aylanish davrining SI sistemadagi birligi /