O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

O‟pkali  molluskalar  (Pulmonata)  kenja  sinfi.  O‘pkali  molluskalar,  ya′ni  
shilliqqurtlarning  ktenidiy  jabralari  yo‘qolgan.  O‘pkasi  mantiya  bo‘shlig‘idan  hosil  bo‘  lgan. 
Tovoni  oldingi  qismida joylashgan  shilimshiq  bezi  suyuqdigi  tovonini  ho‘llab  turadi.  Molluska 

---

ana  shu  yupqa  shilimshiq  parda  ustida  sirpanib  harakat  qiladi.  Hamma  o‘pkalilar  germafrodit. 
Quruqlik  va  chuchuk  suv  havzalarida  yashaydi.  Ular  o‘troq  ko‘zlilar  va  poyacha  ko‘zlilar 
turkumlariga ajratiladi. 
O‘troq  ko‘zlilar  (Basommatophora)  asosan  chuchuk  suvlarda  hayot  kechiradi.  Ular 
o‘pkasini  havoga  to‘dirish  uchun  damba-dam  suv  yuzasiga  ko‘tarilib  turadi.  Ko‘zlari  ikkinchi 
juft paypaslagichlari asosida joylashgan. Bu turkum vakillaridan chuchuk suv shilig‘i (Lymnaea 
stagnalis) ko‘l va hovuzlarda uchraydi. Uning kattaligi 6—7 sm, suv o‘tlari va mayda jonivorlar 
bilan  oziqlanadi.  Botqoqliklar,  ko‘lmak  suvlar  va  buloqlarda  kichik  suv  shillig‘i  (Lymnaea 
truncatula)  keng  tarqalgan.  Bu  shilliq  sutemizuvchilarning  xavfli  paraziti  jigar  qurtining  oraliq 
xo‘jayini hisoblanadi. 
Poyachako‘  zlilar  (Stylommatophora)  turkumi-  asosan  quruqlikda  tarqalgan,  yuksak 
tuzilgan  qorinoyoqlilar  kiradi.  Paypaslagichlari  ikki  juft  bo‘  lib,  ko‘zlari  ikkinchi  juft 
paypaslagich-larning  uchki  qismida  joylashgan.  Paypaslagichlari  va  terisi  tuyg‘u  hamda  hid 
bilish  vazifasini  bajaradi.  Ko‘  pchilik  poyachako‘  zlilarning  yaxshi  rivojlangan  chig‘a-nog‘i 
bo‘ladi.  Janubiy  Yevropa  mamlakatlarida  keng  tarqalgan  tok  shillig‘i  (Helix  pomatia) 
chig‘anog‘i  balandligi  5  sm  ga  yetadi.  Shilliq  o‘  simliklar  yashil  qismlari  bilan oziqlanib,  katta 
ziyon keltiradi. 
Janubiy  hududlar,  jumladan,  Orta  Osiyoda  yalang‘och  shilliqlar  keng  tarqalgan.  Ular 
chig‘anog‘ining  qoldig‘i  mantiya  bilan  qoplan-gan.  Ba‘zi  turlarida  chig‘anoq  qoldig‘i  ham 
bo‘lmaydi.  Ular  salqin,  nam  va  quyosh  tushmaydigan  joylarda  uchraydi.  Issiq  yoz  kunlari 
daraxtlar  kovagi  yoki  tuproqqa  kirib  oladi.  Shillikdar  yashil  o‘simliklar  bilan  oziqlanib,  katta 
ziyon keltiradi. Ayniqsa yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lgan yillari ular tez ko‘paya boshlaydi. Ular yoz 
quruq  va  issiq  bo‘lganida  ko‘plab  qirilib  ketadi.  Yalang‘och  shilliqlar  orasida  dala  shillig‘i 
Agriolimax  arion  keng  tarqalgan.  Salqin  joylarda  uchraydigan  qahrabo  shillig‘i  Succinea 
parazity so‘rg‘ichlilarning oraliq xo‘jayini hisoblanadi.