Psixologik moslik deganda, guruh a'zolari sifatlari va qarashlarining aynanligi
emas, balki ular ayrim sifatlarining mos kelishi, qolganlarining kerak bo‘lsa, tafovut
qilishi nazarda tutiladi. Moslikning mezoni sifatida N. Obozov quyidagilarni ajratadi:
a)
faoliyat natijalari;
b)
a'zolarning sarflagan kuch - energiyalari;
v) faoliyatdan qoniqish.
Ikki xil o‘zaro moslik farqlanadi: psixofiziologik va ijtimoiy psixologik.
Birinchi holatda faoliyat jarayonida odamlarning bir xil va mos tarzda harakat qila
olishlari, reaksiyalar mosligi, ish ritmi va tempidagi uyg‘unliklar nazarda tutilsa,
ikkinchisida ijtimoiy xulqdagi moslik - ustanovkalar birligi, ehtiyoj va qiziqishlar,
qarashlardagi monandlik, yo‘nalishlar birligi nazarda tutiladi.
Birinchi xil moslik ko‘proq konveyer usulida ishlanadigan sanoat korxonalari
xodimlarida samarali bo‘lsa, bu oliygoh o‘qituvchilari, ijodiy kasb egalarida iloji
yo‘q va bo‘lishi mumkin emas, ularda ko‘proq ijtimoiy psixologik moslikning
157
ahamiyati kattadir.
O‘tkazilgan tadqiqotlar psixologik moslikning ko‘plab qirralari bo‘lishi
mumkinligini isbot qildi. Asosan shuni unutmaslik kerakki, qaysi faoliyat va uning
maqsadi odamlarni birlashtirgan bo‘lsa, o‘sha maqsadni idrok qilish va birgalikda
anglash istagida uyg‘unlikO‘qituvchining kasbiy faolining bo‘lishi katta tarbiyaviy
ahamiyatga ega bo‘ladi.
“Tushunarli gapirish usullarini adabiyotda taqdim etidgan va biz ularni o‘quv
strategiyalari deb ta'rifladik. Misol keltirildi: fikrlarni tushuntirishda hoh u qisqa
bo‘lsin, hoh kengaytirilgan bo‘lsin oldindan fikrlarni jamlash, taklif etish, dastlabki
tarkibini yangi ma'lumotlar bilan bog‘lash, yangi ma'lumotni tashkil etish va
aniqlashtirish kerak bo‘ladi. O‘z qarashlarini tushunishlari uchun o’quvchilarga
mo‘ljallangan mazmunli suhbat haqidagi strategiyani e'tiboringizga taqdim qildik.
O‘rganishning ikki usulini alohida ta'kidladik: ma'lumotli o‘rganish va birgalikda
o‘rganish.
Quyidagi jadval o’quvchilar va o‘qituvchilar uchun o‘quv strategiyalarni
jamlaydi va uning tarkibi haqida samarali og‘zaki muloqotiga qanday
ko‘maklashishini ko‘rsatadi.
jadval:
Mamnunli suhbatni ta'minlash uchun strategiyalar
O‘qituvchilar tomonidan
mamnuniyatli suhbat
Strategiya
Ta'rif
Muloqotga qanday yordam
beradi
Oldingi
Tashkilotchilardan
Yangi materialning aniq
ko‘rinishini beradigan
O’quvchilar e'tiborini jalb
kilish kerak bo‘lgan yangi
158
jadval: Samarali metodik va nazorat suhbatining bosh strategiyalari
Bu strategiyalar ham muloqotdan ko‘ra sinfni boshqarish vazifalari haqida ham
muhokama yuritgandik. Shuni qayd qilish kerakki, metodik va mamnuniyatli suhbat
orasidagi farq ihtiyoriy darajada; ko‘p holatlarda suhbatning bir turi boshqa bir
turning talabini qondiradi.
foydalanish
da'vo va fikrlar
fikrlarga qaratadi;
Yangi materiallarni eslab
qoli va tushunishda ishtirok
etadi.
Yangi materialni avvalgi
materialga bog‘lash
Yangi
fikrlarni
o’quvchilarning
bor
bilimlariga aniq bog‘lash
Yangi materialni
o’quvchilar uchun ma'noli,
mazmunli qilish orqali uni
muhokamasini
yengillashtiradi
Yangi ma'lumotni tashkil
qilish
Yangi
materialni
tushuntirishda
aniq
tuzilishga rioya qilish va
ta'minlash
Yangi
fikrlarni
o’quvchilarning
bor
bilimlariga aniq bog‘lash
Yangi materiallarni eslab
qoli va tushunishda ishtirok
etadi.
O’quvchilar
tomonidan
mamnuniyatli suhbat
Ma'lumotli o‘rganish
O’quvchilar o‘z fikrlarini
ifoda
qilishga
yordam
berishlari
uchun
muammolarni kuzatadilar
Fikrlarini ifoda qilish uchun
va muammoni hal yetish
uchun o’quvchilar nimani
bilishni istashlarini aniq
ifoda qilishlari kerak.
Birgalikda o‘rganish
Umumiy muammoni yoki
topshiriqni hal etish uchun
o’quvchilar
kichik
guruhlarda ishlashadi.
Birgalikda ishlash uchun
o’quvchilar
do
‘stlariga
fikrlari va savollarni aniq
tushuntirishlari kerak.
159
SAMARALI METODIK VA NAZORAT SUHBATI
Tarkib haqidagi ma'lumotga qo‘shimcha tarzda o‘qituvchilar munosib sinf xulq
atvori haqidagi metodlar va umidlarini yetkazishlari kerak. Biz bu masalalarda
o’quvchilar bilan bog‘lanishning yetarli darajada ko‘p metodlarini tavsifladik, shunga
qaramay bu bo‘limda biz ularni muloqot metodlari deb atamadik, lekin sinf
boshqaruvi, ijobiy o‘quv muhitini yaratish va sinfdagi nizolarni hal etish metodlari
deb atadik. Yuqoridagi jadval, bu bo‘limda ta'riflangan asosiy strategiyalardan bir
nechtasini jamlaydi. Bu yo‘llar bilan muloqot o‘rnatish orqali muloqot shakli sifatida
ularning muhimligiga e'tibor qaratdik. Biz ta'kidlab o‘tganimizdek metodik suhbat va
nazorat suhbati masalalari o‘qitishda oson qo‘llaniladi chunki aniq metodlar va
sinfning munosib xulqi o’quvchilar o‘rganishi kerak bo‘lgan muammolardir.
Keling, o’zimizni maktabda o’qigan paytimizni yoki o’quvchilik yillarini ko’z
o’ngimizga keltiraylik. Avgust oyining oxiri, o’quv yilining boshlanishida eng
qiziqtirgan savol, qanday fanlar o’tiladi va kimlar dars o’tadi? Tanaffusda, darsdan
keyin, o‘zimizdan ko‘ra yuqori sinf o‘quvchilari yoki yuqori kurs o’quvchilaridan
darrov so‘raganmiz, hamda suhbatga tushib ketganmiz, qaysi o‘qituvchi qanday dars
Metodik suhbat uchun strategiya
Nazorat suhbati uchun strategiya
Undalik rejimlar uchun metodlar
yaratish va muhokama qilish
Sinfning
munosib
xulq
atvor
qoidalarini yaratish va muhokama qilish
Hatti harakatlar orasida o‘tishlarni
e'lon qilish
Mulk muammolarini aniqlashtirish
Jamoatchilik harakatlari uchun
aniq
ko‘rsatma
(instruksiya)
va
qo‘llanmalar bilan ta'minlash
Aktiv ravishda tinglash
Topshiriqni
bajarish
uchun
metodlarni o’quvchilarga vaqti vaqti
I-xabarlardan foydalanish
160
beradi, qanday talablar qo‘yadi. Qaysi o‘qituvchi bergan dars tushunarli, qaysi
guruhni omadi bor ekan, aksincha, qaysi o‘qituvchi o’tgan darslar haligacha jumboq.
Ma'ruza o’quv jarayonining asosiy bugini, oliy o’quv yurtlarida dars berishning
asosiy shaklidan biri. U o’quvchilarning dunyoqarashini shakllantirishda katta rol
o’ynaydi. Ma'ruza ilmiy xarakterga ega bo’lishi, turli nazariy yo’nalishlar, ilmiy
maktablarning asosiy g’oyalarini o’quvchilar ongiga yetkazishi va olgan bilimini
ishonchga aylantirishi kerak.
Psixologlarning kuzatishlaricha bilish, o’rganish jarayoni fikrlar qarama-
qarshiligi asosida ko’rilsa samarali bo’lar ekan. Ilmiy munozara o’quvchilar uchun
ijodiy muhit yaratadi. Shuning uchun o’qituvchi shunday sharoitni yaratish uchun
harakat qilishi kerak. Ma'ruzada, ayniqsa pedagoglar uchun mo’ljallangan ma'ruzada
munozarali savollarni qo’uyish turli nuqtai-nazarlarni bayon qilish maqsadga
muvofiq. Ma'ruzachining o’zi ma'lum bir nuqtai-nazarni qo’llab quvvatlar ekan,
o’quvchilarga ham nima sababdan ana shu qarash to‘g‘riligini tushuntirishi,
auditoriyani ishontirishi kerak.
Ma'ruzaning ilmiyligi materialni bayon qilishning izchilligi, savollarni aniq,
tushunarli qo’yilishini ko’zda tutadi. Ilmiy-ijodiy jarayonlar, ijodiy hayotni tahlil
qilishda tarixiylik va mantiqiylikka amal qilishni talab qiladi.”
6
Do'stlaringiz bilan baham: |