O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

Psixologik  moslik  deganda,  guruh  a'zolari  sifatlari  va  qarashlarining  aynanligi 

emas, balki ular ayrim sifatlarining mos kelishi, qolganlarining kerak bo‘lsa, tafovut 

qilishi nazarda tutiladi. Moslikning mezoni sifatida N. Obozov quyidagilarni ajratadi: 

a)

 

faoliyat natijalari; 

b)

 

a'zolarning sarflagan kuch - energiyalari; 

v) faoliyatdan qoniqish. 

Ikki  xil  o‘zaro  moslik  farqlanadi:  psixofiziologik  va  ijtimoiy  psixologik. 

Birinchi  holatda  faoliyat  jarayonida  odamlarning  bir  xil  va  mos  tarzda  harakat  qila 

olishlari,  reaksiyalar  mosligi,  ish  ritmi  va  tempidagi  uyg‘unliklar  nazarda  tutilsa, 

ikkinchisida  ijtimoiy  xulqdagi  moslik  -  ustanovkalar  birligi,  ehtiyoj  va  qiziqishlar, 

qarashlardagi monandlik, yo‘nalishlar birligi nazarda tutiladi. 

Birinchi  xil  moslik  ko‘proq  konveyer  usulida  ishlanadigan  sanoat  korxonalari 

xodimlarida  samarali  bo‘lsa,  bu  oliygoh  o‘qituvchilari,  ijodiy  kasb  egalarida  iloji 

yo‘q  va  bo‘lishi  mumkin  emas,  ularda  ko‘proq  ijtimoiy  psixologik  moslikning 

---

 

157 

 

ahamiyati kattadir. 

O‘tkazilgan  tadqiqotlar  psixologik  moslikning  ko‘plab  qirralari  bo‘lishi 

mumkinligini  isbot  qildi.  Asosan  shuni  unutmaslik  kerakki,  qaysi  faoliyat  va  uning 

maqsadi  odamlarni  birlashtirgan  bo‘lsa,  o‘sha  maqsadni  idrok  qilish  va  birgalikda 

anglash  istagida  uyg‘unlikO‘qituvchining  kasbiy  faolining  bo‘lishi  katta  tarbiyaviy 

ahamiyatga ega bo‘ladi. 

“Tushunarli  gapirish  usullarini  adabiyotda  taqdim  etidgan  va  biz  ularni  o‘quv 

strategiyalari  deb  ta'rifladik.  Misol  keltirildi:  fikrlarni  tushuntirishda  hoh  u  qisqa 

bo‘lsin,  hoh  kengaytirilgan  bo‘lsin  oldindan  fikrlarni  jamlash,  taklif  etish,  dastlabki 

tarkibini  yangi  ma'lumotlar  bilan  bog‘lash,  yangi  ma'lumotni  tashkil  etish  va 

aniqlashtirish  kerak  bo‘ladi.  O‘z  qarashlarini  tushunishlari  uchun  o’quvchilarga 

mo‘ljallangan  mazmunli  suhbat  haqidagi  strategiyani  e'tiboringizga  taqdim  qildik. 

O‘rganishning  ikki  usulini  alohida  ta'kidladik:  ma'lumotli  o‘rganish  va  birgalikda 

o‘rganish. 

Quyidagi  jadval  o’quvchilar  va  o‘qituvchilar  uchun  o‘quv  strategiyalarni 

jamlaydi  va  uning  tarkibi  haqida  samarali  og‘zaki  muloqotiga  qanday 

ko‘maklashishini ko‘rsatadi. 

 

jadval: 

Mamnunli suhbatni ta'minlash uchun strategiyalar 

O‘qituvchilar tomonidan 

mamnuniyatli suhbat 

 

 

Strategiya 

Ta'rif 

Muloqotga qanday yordam 

beradi 

Oldingi 

Tashkilotchilardan  

Yangi materialning aniq 

ko‘rinishini beradigan 

O’quvchilar e'tiborini jalb 

kilish kerak bo‘lgan yangi 

---

 

158 

 

 

jadval: Samarali metodik va nazorat suhbatining bosh strategiyalari 

Bu strategiyalar ham muloqotdan ko‘ra sinfni boshqarish vazifalari haqida ham 

muhokama yuritgandik. Shuni qayd qilish kerakki, metodik va mamnuniyatli suhbat 

orasidagi  farq  ihtiyoriy  darajada;  ko‘p  holatlarda  suhbatning  bir  turi  boshqa  bir 

turning talabini qondiradi. 

foydalanish 

da'vo va fikrlar 

fikrlarga qaratadi; 

Yangi  materiallarni  eslab 

qoli va tushunishda ishtirok 

etadi. 

Yangi  materialni  avvalgi 

materialga bog‘lash 

Yangi 

fikrlarni 

o’quvchilarning 

bor 

bilimlariga aniq bog‘lash 

Yangi materialni 

o’quvchilar uchun ma'noli, 

mazmunli qilish orqali uni 

muhokamasini 

yengillashtiradi 

Yangi  ma'lumotni  tashkil 

qilish 

Yangi 

materialni 

tushuntirishda 

aniq 

tuzilishga  rioya  qilish  va 

ta'minlash 

Yangi 

fikrlarni 

o’quvchilarning 

bor 

bilimlariga aniq bog‘lash 

Yangi  materiallarni  eslab 

qoli va tushunishda ishtirok 

etadi. 

O’quvchilar 

tomonidan 

mamnuniyatli suhbat 

 

 

Ma'lumotli o‘rganish 

O’quvchilar  o‘z  fikrlarini 

ifoda 

qilishga 

yordam 

berishlari 

uchun 

muammolarni kuzatadilar 

Fikrlarini ifoda qilish uchun 

va  muammoni  hal  yetish 

uchun  o’quvchilar  nimani 

bilishni  istashlarini  aniq 

ifoda qilishlari kerak. 

Birgalikda o‘rganish 

Umumiy  muammoni  yoki 

topshiriqni  hal  etish  uchun 

o’quvchilar 

kichik 

guruhlarda ishlashadi. 

Birgalikda  ishlash  uchun 

o’quvchilar 

do 

‘stlariga 

fikrlari  va  savollarni  aniq 

tushuntirishlari kerak. 

---

 

159 

 

 

SAMARALI METODIK VA NAZORAT SUHBATI 

Tarkib haqidagi ma'lumotga qo‘shimcha tarzda o‘qituvchilar munosib sinf xulq 

atvori  haqidagi  metodlar  va  umidlarini  yetkazishlari  kerak.  Biz  bu  masalalarda 

o’quvchilar bilan bog‘lanishning yetarli darajada ko‘p metodlarini tavsifladik, shunga 

qaramay  bu  bo‘limda  biz  ularni  muloqot  metodlari  deb  atamadik,  lekin  sinf 

boshqaruvi,  ijobiy  o‘quv  muhitini  yaratish  va  sinfdagi  nizolarni  hal  etish  metodlari 

deb  atadik.  Yuqoridagi  jadval,  bu  bo‘limda  ta'riflangan  asosiy  strategiyalardan  bir 

nechtasini jamlaydi. Bu yo‘llar bilan muloqot o‘rnatish orqali muloqot shakli sifatida 

ularning muhimligiga e'tibor qaratdik. Biz ta'kidlab o‘tganimizdek metodik suhbat va 

nazorat  suhbati  masalalari  o‘qitishda  oson  qo‘llaniladi  chunki  aniq  metodlar  va 

sinfning munosib xulqi o’quvchilar o‘rganishi kerak bo‘lgan muammolardir. 

Keling,  o’zimizni  maktabda  o’qigan  paytimizni  yoki  o’quvchilik  yillarini  ko’z 

o’ngimizga  keltiraylik.  Avgust  oyining  oxiri,  o’quv  yilining  boshlanishida  eng 

qiziqtirgan  savol,  qanday  fanlar  o’tiladi  va  kimlar  dars  o’tadi?  Tanaffusda,  darsdan 

keyin,  o‘zimizdan  ko‘ra  yuqori  sinf  o‘quvchilari  yoki  yuqori  kurs  o’quvchilaridan 

darrov so‘raganmiz, hamda suhbatga tushib ketganmiz, qaysi o‘qituvchi qanday dars 

Metodik suhbat uchun strategiya 

Nazorat suhbati uchun strategiya 

Undalik  rejimlar  uchun  metodlar 

yaratish va muhokama qilish 

Sinfning 

munosib 

xulq 

atvor 

qoidalarini yaratish va muhokama qilish 

Hatti  harakatlar  orasida  o‘tishlarni 

e'lon qilish 

Mulk muammolarini aniqlashtirish 

Jamoatchilik  harakatlari  uchun 

aniq 

ko‘rsatma 

(instruksiya) 

va 

qo‘llanmalar bilan ta'minlash 

Aktiv ravishda tinglash 

Topshiriqni 

bajarish 

uchun 

metodlarni  o’quvchilarga  vaqti  vaqti 

I-xabarlardan foydalanish 

---

 

160 

 

beradi,  qanday  talablar  qo‘yadi.  Qaysi  o‘qituvchi  bergan  dars  tushunarli,  qaysi 

guruhni omadi bor ekan, aksincha, qaysi o‘qituvchi o’tgan darslar haligacha jumboq. 

Ma'ruza o’quv jarayonining asosiy bugini, oliy o’quv yurtlarida dars berishning 

asosiy  shaklidan  biri.  U  o’quvchilarning  dunyoqarashini  shakllantirishda  katta  rol 

o’ynaydi.  Ma'ruza  ilmiy  xarakterga  ega  bo’lishi,  turli  nazariy  yo’nalishlar,  ilmiy 

maktablarning  asosiy  g’oyalarini  o’quvchilar  ongiga  yetkazishi  va  olgan  bilimini 

ishonchga aylantirishi kerak. 

Psixologlarning  kuzatishlaricha  bilish,  o’rganish  jarayoni  fikrlar  qarama- 

qarshiligi  asosida  ko’rilsa  samarali  bo’lar  ekan.  Ilmiy  munozara  o’quvchilar  uchun 

ijodiy  muhit  yaratadi.  Shuning  uchun  o’qituvchi  shunday  sharoitni  yaratish  uchun 

harakat qilishi kerak. Ma'ruzada, ayniqsa pedagoglar uchun mo’ljallangan ma'ruzada 

munozarali  savollarni  qo’uyish  turli  nuqtai-nazarlarni  bayon  qilish  maqsadga 

muvofiq.  Ma'ruzachining  o’zi  ma'lum  bir  nuqtai-nazarni  qo’llab  quvvatlar  ekan, 

o’quvchilarga  ham  nima  sababdan  ana  shu  qarash  to‘g‘riligini  tushuntirishi, 

auditoriyani ishontirishi kerak. 

Ma'ruzaning  ilmiyligi  materialni  bayon  qilishning  izchilligi,  savollarni  aniq, 

tushunarli  qo’yilishini  ko’zda  tutadi.  Ilmiy-ijodiy  jarayonlar,  ijodiy  hayotni  tahlil 

qilishda tarixiylik va mantiqiylikka amal qilishni talab qiladi.”

6