O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

Sotsiometriya metodi. 

Bu  tadqiqot  metodiga  AQShlik  Djon  Moreno  asos  solgan  bo'lib,  kichik 

(birlamchi)  guruh  a'zolari  o'rtasida  emotsional,  hissiy  munosabatlarni  bevosita 

o'rganish  va  darajasini  o'lchashda  qo'llaniladi.  Mazkur  metod  yordamida  muayyan 

guruhdagi  har  bir  a'zoning  o'zaro  munosabatlarini  aniqlash  uchun  uning  faoliyatida 

kim  bilan  ishtirok  etishi  so'raladi.  Olingan  ma'lumotlar  matritsa,  grafik,  sxema, 

---

38 

 

jadval,  diagramma  shaklida  ifodalanadi.  Ulardaga  mikdor  ko'rsatkichlari  guruhdagi 

odamlarning shaxslararo munosabatlari mazmuni yuzasidan ma'lum bir xulosa qiladi. 

Biroq  ma'lumotlar  guruhiy  munosabatlarning  tashqi  ko'rinishini  aks  ettiradixolos. 

Uni takomillashtirish maqsadida hozirgi vaqtda psixolog olimlar Ya. L. Kolominskiy 

va I. P. Volkov tomonidan sotsiometriyaning kichik guruhlar psixologiyasiga moslab 

o'zgartirilgan variantlari, ko'rinishlari ishlab chiqilganki, ular orqali shaxslarning bir-

birini 

tanlashi 

motivlarini 

aniqlash 

mumkin. 

Ayniqsa 

sotsiometriyaning 

YaL.Kolominskiy  ishlab  chiqqan  o'zgartirilgan  varianti  bolalar  jamoasidagi 

shaxslararo munosabatlar to'g'risida to'la axborot berishga yordam beradi. 

Odatda o'quvchilardan quyidagicha savollarga javob berish talab qilinadi: “Sen 

sayohatga  kim  bilan  birga  borishni  xohlaysan?”,  “Mashg'ulotlarga  kim  bilan  birga 

tayyorlanishni  istaysan?”,  “Kim  bilan  qo'shni  bo'lib  yashashni  yoqtirasan?” 

sinaluvchi har uchta javobdan bittasini “eng ma'qul” deb tanlashi lozim. Unga avval, 

hammadan  ko'ra ko'proq  kim  bilan birga bo'lishni xohlasang, o'shaning  familiyasini 

yoz”, “agar sen istagan shaxs to'g'ri kelmasa, yana kim bilan birga bo'lishni istasang, 

shuning  familiyasini  yoz”,  “aytilgan  shartlarga  binoan  uchinchi  shaxsning 

familiyasini yoz” deb uqtirish maqsadga muvofiq. 

Guruhiy  tabaqalanishni  ko'rsatish  uchun  sotsiogramma  to'rtta  “maydon”ga 

ajratiladi.  Qizlar  doiracha  bilan,  o'g'il  bolalar  esa  uchburchaklar  bilan  belgilanadi. 

Doiracha  va  uchburchaklar  soni  familiyalar  soniga  to'g'ri  keladi.  Guruh  a'zolarining 

o'zaro  munosabatlari  doiracha  va  uchburchaklar  strelkalar  bilan  bog'langanida  o'z 

ifodasini topadi. Eng ko'p munosabatga ega bo'lgan sinaluvchi doiraning markazidan 

o'rin  oladi.  U  guruh  a'zolarining  eng  yoqimtoyi  hisoblanadi.  Shaxslar  bilan  aloqa 

o'rnatmagan sinaluvchi doiraning eng chetidan joy oladi. 

Oraliqdagi “maydon”larga o'rtacha va undan kamroq tanlangan tekshiriluvchilar 

joylashtiriladi.  Shu  yo'l  bilan  birinchidan  shaxslararo  munosabatning  darajasi  va 

ko'lami  aniqlanadi,  ikkinchidan  qizlar  bilan  o'g'il  bolalar  o'rtasidagi  ko'rsatkichlar 

taqqoslanadi.  Natijalariga  qarab  guruhdagi  munosabatlar  va  ularning  o'ziga  xosligi, 

psixologik mexanizmlari, barqarorligi, puxtaligi, o'zaro bir-birini taqozo etuvchanligi 

haqida  xulosalar  chiqariladi.  Shu  bilan  birga  nazariy  va  metodologik  ahamiyatga 

---

39 

 

molik  g'oyalar,  qonuniyatlar  ilgari  suriladi,  amaliy  ko'rsatmalar  beriladi,  aniq 

tavsiyalar bildiriladi, mavzuning tadqiqot istiqboli to'g'risida mulohazalar yuritiladi. 

6.