138
g‗oyalarini qabul qilmaydi. U borliq b-n yo‗qlikning bir vaqtning o‗zida
aynan va bir-biridan farqlanuvchi jihatlar deb da‘vo qiluvchi ―miyasi
g‗ovlagan olov‖ni keskin tarzda rad etadi. ―Borliq mavjud, yo‗qlik esa
mavjud emas‖ tezisi hech qanday shubhaga o‗rni qoldirmaydigan haqiqiy
asosdir. U bizni qurshab olgan olamning yagona ekanligini uqtirib berishga
qodir. Yo‗qlikni hatto fikrda ziddiyatsiz bir tarzda ifodalab ham bo‗lmaydi.
P.ga ko‗ra, bilish, o‗qib olish, talqin etishga taalluqli tushunchadir. Borliq
vaqt nuіtai nazaridan abadiydir. Borliіning paydo bґlishi yoki uning yґі bґlib
ketishi tґІrisidagi fikr-muloµazalar mantiі іonun-іoidalariga ziddir. U yґіdan
bor bґla olmaydi, chunki yґі narsa mavjud bґlish real imkoniyatidan
maµrumdir. Bundan tashіari, u boshіa bir narsadan kelib chiіmaydi, chunki
borliі yagonadir. Borliі shu nuіtai nazardan іaraganda, vaіtda ibtidosiz va
intiµosiz bґlsa-da, fazoda u chegaralangandir. U sharsimon shaklda
mavjuddir, tarkiban bir xildir, µamma joyda markazdan bir xil masofada
turadi. P. uchun paydo bґlish, ґzgarish, xilma-xillik yґіlikning yaііol
timsolidir. Sekst-Empirikning ta‘kidlashicha, Arastu, P. va uning izdoshlarini
―sukunatchilar‖ va ―Іayritabiatshunoslar‖ deb ataydi, chunki ular ґzlarining
fal-iy іarashlarida tabiat µarakatning manbai ekanligini rad etadilar. Demak,
ґzgarishlar, µarakat tґІrisidagi µar іanday fikr-muloµaza odamlarning odati
tufayli shakllangan oddiy kundalik tasavvurlardan boshіa narsa emas. P.
bilish jarayonida jonli mushoµada, sezgi a‘zolari ma‘lum rol ґynasa-da, uni
aіliy bilish b-n tenglashtirib bґlmaydi, deb hisoblaydi. Jonli mushoµada uzoі
borganda shaxsiy fikr, muloµazaga olib kelsa, aіliy bilish yagona µaіiіatni
ifodalaydi. Sezgilar imkoniyatiga ortiіcha baµo berish kundalik oddiy tajriba
oіibatidir. Kґp eshitish, kґrish, sґzomollik donishmandlikning µaіiіiy
namunasi bґla olmaydi. Ґaіiіat aіl orіaligina yuzaga chiіadi. Fayl. sezgilarga,
µissiy tajribaga etarli darajada baµo bermagan bґlsa-da, ularning kґmakchilik
funksiyasini butunlay rad etmaydi. Sezgilarning maіomini kamsitish, ularga
aіlni іarama-іarshi іґyish P.ning borliі tґІrisidagi ta‘limotining mantiіiy
davomidir. U narsa-buyumlar, µodisalardagi nisbiy turІunlikni e‘tirof etadi-
yu, ulardagi tadrijiy ґzgarishlarni tan olmaydi. U bilishda aіl maіomiga
aloµida e‘tibor іaratgan bґlsa-da, butun real jarayonlar tґІrisidagi іarashlari
kґp jiµatdan mifologik xususiyatga egadir. Uning ta‘kidlashicha, koinot
markazida Haіiіat va zaruriyat turadi. U sayyoralar va yulduzlar µarakatini
boshіaradi. U barcha xudolardan avval Eros – meµr-oіibat ma‘budasini
yaratgan. Eros tufayli odamlar ґzaro µamkorlikka, µamjihatlikka intiladilar,
ґz maіsadlariga erishadilar. P.ning fal-iy іarashlari jaµon fal-iy tafakkurining
ґziga xos bir kґrinishi sifatida e‘tiborlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: