O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti



Download 1,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet193/293
Sana24.08.2021
Hajmi1,63 Mb.
#155158
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   293
Bog'liq
sotsiologiya fanidan izohli lugat


 
Pariylar guruhlari — salbiy diskriminatsiya qilinuvchi mavqe tufayli 
azoblanayotganlar  guruhi.  Boshqacha  aytganda,  jamiyatning  boshqa  a‘zolari 
ularga  ―yuqoridan  pastga‖  nazari  bilan  qaraydilar.  Evropa  tarixidagi  uzoq 
davr mobaynida yahudiylar pariylar bo‗lgan edi. 
Parmenid  (mil.  av.  6-a.ning  ikkinchi  yarmi  —  5-a.ning  boshi)  — 
qadimgi  Eley  falsafiy  maktabining  yirik  vakillaridan  biri,  Ksenofanning 
mashhur shogirdi, iqtidorli muallim va  mohir notiq, Zenonning ustozi. Boy-
badavlat  oilada  tavallud  topgan,  durustgina  ta‘lim  olish  imkoniyatiga  ega 
bo‗lgan.  Fay.ning  tabiiy-ilmiy  va  fal-iy  qarashlari  o‗zining  ―Tabiat  haqida‖ 
dostonida o‗z ifodasini topgan. Doston allegorik xususiyatga ega bo‗lib, unda 
o‗spirinning haqiqatga yo‗l ko‗rsatib beruvchi xudo huzuriga qilgan sayohati 
to‗g‗risida  hikoya  qilinadi.  P.ning  fikricha,  haqiqiy  borliq  har  qanday 
o‗zgarishni  va  ko‗plikni  rad  etuvchi  borliqdir.  U,  aslida,  har  qanday  xilma-
xillikka  ziddir.  P.ning  borliq  haqidagi  fikr-mulohazalari  miletchilar  va 
Geraklitning ilk asoslariga tubdan qarama-qarshi qo‗yiladi. Har qanday fal-iy 
qarash  pirovard  natijada  quyidagi  muqobillarning  biriga  javob  bermog‗i 
lozim;  1)  borliq  mavjud  emas;  2)  borliqdan  tashqari  hatto  yo‗qlik  ham 
mavjuddir;  3)  borliq  va  yo‗qlik  nisbatan  bir-biridan  farqlanmaydi.  Birinchi 
ko‗rinish  eley  maktabiga,  ikkinchi  ko‗rinish  pifogorchilar  maktabiga, 
uchinchi  ko‗rinish  esa,  Geraklitga  xosdir.  P.  Geraklitning  dialektik 


 
138 
g‗oyalarini  qabul  qilmaydi.  U  borliq  b-n  yo‗qlikning  bir  vaqtning  o‗zida 
aynan  va  bir-biridan  farqlanuvchi  jihatlar  deb  da‘vo  qiluvchi  ―miyasi 
g‗ovlagan  olov‖ni  keskin  tarzda  rad  etadi.  ―Borliq  mavjud,  yo‗qlik  esa 
mavjud  emas‖  tezisi  hech  qanday  shubhaga  o‗rni  qoldirmaydigan  haqiqiy 
asosdir.  U  bizni  qurshab  olgan  olamning  yagona  ekanligini  uqtirib  berishga 
qodir.  Yo‗qlikni hatto fikrda  ziddiyatsiz  bir  tarzda  ifodalab  ham  bo‗lmaydi. 
P.ga  ko‗ra,  bilish,  o‗qib  olish,  talqin  etishga  taalluqli  tushunchadir.  Borliq 
vaqt nuіtai nazaridan abadiydir. Borliіning paydo bґlishi yoki uning yґі bґlib 
ketishi tґІrisidagi fikr-muloµazalar mantiі іonun-іoidalariga ziddir. U yґіdan 
bor  bґla  olmaydi,  chunki  yґі  narsa  mavjud  bґlish  real  imkoniyatidan 
maµrumdir.  Bundan  tashіari,  u  boshіa  bir  narsadan  kelib  chiіmaydi,  chunki 
borliі  yagonadir.  Borliі  shu  nuіtai  nazardan  іaraganda,  vaіtda  ibtidosiz  va 
intiµosiz  bґlsa-da,  fazoda  u  chegaralangandir.  U  sharsimon  shaklda 
mavjuddir,  tarkiban  bir  xildir,  µamma  joyda  markazdan  bir  xil  masofada 
turadi.  P.  uchun  paydo  bґlish,  ґzgarish,  xilma-xillik  yґіlikning  yaііol 
timsolidir. Sekst-Empirikning ta‘kidlashicha, Arastu, P. va uning izdoshlarini 
―sukunatchilar‖  va  ―Іayritabiatshunoslar‖  deb  ataydi,  chunki  ular  ґzlarining 
fal-iy  іarashlarida  tabiat  µarakatning manbai  ekanligini  rad  etadilar.  Demak, 
ґzgarishlar,  µarakat  tґІrisidagi  µar  іanday  fikr-muloµaza  odamlarning  odati 
tufayli  shakllangan  oddiy  kundalik  tasavvurlardan  boshіa  narsa  emas.  P. 
bilish jarayonida jonli  mushoµada, sezgi  a‘zolari  ma‘lum  rol ґynasa-da, uni 
aіliy bilish b-n tenglashtirib bґlmaydi, deb hisoblaydi. Jonli mushoµada uzoі 
borganda  shaxsiy  fikr,  muloµazaga  olib  kelsa,  aіliy  bilish  yagona  µaіiіatni 
ifodalaydi. Sezgilar imkoniyatiga ortiіcha baµo berish kundalik oddiy tajriba 
oіibatidir.  Kґp  eshitish,  kґrish,  sґzomollik  donishmandlikning  µaіiіiy 
namunasi bґla olmaydi. Ґaіiіat aіl orіaligina yuzaga chiіadi. Fayl. sezgilarga, 
µissiy tajribaga etarli darajada baµo bermagan bґlsa-da, ularning kґmakchilik 
funksiyasini  butunlay  rad  etmaydi.  Sezgilarning  maіomini  kamsitish,  ularga 
aіlni  іarama-іarshi  іґyish  P.ning  borliі  tґІrisidagi  ta‘limotining  mantiіiy 
davomidir.  U  narsa-buyumlar,  µodisalardagi  nisbiy  turІunlikni  e‘tirof  etadi-
yu,  ulardagi  tadrijiy  ґzgarishlarni  tan  olmaydi.  U  bilishda  aіl  maіomiga 
aloµida  e‘tibor  іaratgan  bґlsa-da,  butun  real  jarayonlar  tґІrisidagi  іarashlari 
kґp  jiµatdan  mifologik  xususiyatga  egadir.  Uning  ta‘kidlashicha,  koinot 
markazida  Haіiіat  va  zaruriyat  turadi.  U  sayyoralar  va  yulduzlar  µarakatini 
boshіaradi.  U  barcha  xudolardan  avval  Eros  –  meµr-oіibat  ma‘budasini 
yaratgan.  Eros  tufayli  odamlar  ґzaro  µamkorlikka,  µamjihatlikka  intiladilar, 
ґz maіsadlariga erishadilar. P.ning fal-iy іarashlari jaµon fal-iy tafakkurining 
ґziga xos bir kґrinishi sifatida e‘tiborlidir.  

Download 1,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   293




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish