O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

3.1. Tezkorlik kuch me'yorlari va dinamikasi. 
Yuklamalar tuzilmasining aniq tarkibini belgilash uchun N.I. Volkov 
tavsiyalaridan foydalanish zarur:
a) anaerob — alaktat mashqlar (energiya ta'minotining kreatfosfat manbaini 
rivojlantiruvchi): davomiyligi—8s, shiddati - maksimal (170 ur/ min va yuqori);
b) anaerob—glikolitik (energiya ta'minotining glikolitik manbalarini 
rivojlantiruvchi): davomiyligi — 0,3 dan 0,5 min gacha, shiddati — submaksimal
(180-190 ur/min gacha va ); 
v) anaerob—aerob: mashqlar davomiyligi — 1 min gacha, shiddati — katta
(150-170 ur/min gacha); 
g) aerob mashqlar: davomiyligi — 2 dan 3 min gacha, shiddati - sust (150
ur/min gacha). 
Tezkor-kuch sifatlari, ya'ni anaerob — alaktat va anaerob — glikolitik
mashqlarni biz kuzatayotgan kurashchilar 4-6 marta takrorlashdan so‘ng optimal 
(daraja) chegara (R<0,001) buladi.
Bunday yo‘nalish rejimida mashqlar davimiyligi 10s dan oshmasligi lozim
(kreatinfosfat energiya ta'minotini rivojlantirish uchun optimal davomiylik 6—
8s. ga yetadi Sh.S.Sobitov). 
Maksimal shiddat rejimidagi kirish bilan 10 s ichida maxsus yuklama tarkibi
quyidagicha: tik turishda tashlashlarni kamida 6—7 marta bajarish lozim. 

---

40
Tanaffus vaqti 1—2s, keyin tashlash seriyasini davom ettirish zarur. Bitta 

yondoshishda tashlashlarni 4—6 seriyada bajarish anaerob— glikolitik

yo‘nalishdagi mashqlarni (bajarishda quyidagi xollarda) bir marta takrorlashdan
keyin ta'minlanadi Mashqlar o‘rtasidagi dam olish vaqti 0,5 min. gacha optimal
davomiylikda 1—2 min.ni tashkil etadi. 
Mashqlarning bitta seriyasidagi takrorlashlar soni 12—16 marta.
Kurash mashg‘ulotlari uchun quyidagi (tezkor me'yorlash) yuklamalar 
me'yorlandi.
Anaerob—alaktat ixtisoslashtirilgan Yuklamalar uchun mashqlarni 6 
seriyagacha takrorlash, davomiylishi 10 s dan oshmaydi
Anaerob — glikolitik yuklama mashqlari 4 seriyagacha takrorlash. 
Aralash yuklama mashqlarini 2—3 seriya takrorlash.
Yuklamalar yo‘nalishining rejalashtirilayotgan rejimdan kelib chiqib, 
oldindan belgilangan parametrlar: vaqti va shiddati me'yorlari bo‘yicha og‘irliklar
bilan hamda ularsiz bajariladigan siklik, atsiklik, umumiy rivojlantiruvchi 
mashqlardan foydalanildi.
G.S.Tumanyanning fikricha, sportning, jumladan, sport kurashining kelajagi
energiya ta'minotining anaerob
;
mexanizmlarini shakllantirishga qaratilgandir.

V.V.Shiyan jismoniy mashq sharoitida kurashchining maxsus chidamliligi

rivojlanishi darajasining sportchilar texnik-taktik mahorati namoyon bo‘lishi 
xususiyatiga ta'sirini birinchi darajali, deb hisoblaydi. Mualliflar
musobaqalashayotgan ikkita sportchining texnik—taktik imkoniyatlari va maxsus 
chidamliligining namoyon bo‘lish xususiyatlarini bir vaqtning o‘zida kompleks
ravishda o‘rganishni taklif qiladi. 
Muallif maxsus tezlikni baholaydigan ko‘rsatkichlar sifatida sportchi
organizmidagi atsidotik o‘zgarishlar o‘lchamlarini belgilab beruvchi 
ko‘rsatkichlardan foydalanishni tavsiya etadi.
A.N.Abdiev shuni ta'qidlab o‘tadiki, musobaqa oldi tayyorgarligining ohirgi, 
maxsus—tayyorlov bosqichida (ayniqsa shu bosqichda sport holati rivojlanadi) va

---

41
musobaqadan keyingi bosqich ohirida, hajmi bo‘yicha to‘lik shiddatdagi 

mashg‘ulotlar boshlanishi oldidan kurashchilarning maxsus tayyorgarligi

(mashqlanganligi) dinamikasini o‘rganish alohida qiziqish uyg‘otadi. 
Muallif Yuklamalar ta'siridan so‘ng jismoniy va ruxiy komponentlarning
tuzilmadagi nisbatlarini o‘rganish uchun testlar majmuasini qo‘llashni taklif
qiladi. Bunga dinamometriya, jismoniy ish qobiliyatini baholash, pedagogik
nazorat uslublari (PNU), PW: 170, o‘z-o‘zini tabaqali baholash testlari, terining
elektr qarshiliklari o‘lchamlari, seysmotromorografiya , «vaqtni xis etish» ni
baholash, tomir urish tezligi va boshqalar kiradi.