O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

O‘yinning borishi:
Tarbiyachi rangli doirachalarni har xil joyga qo‘yib, 
bolalarga signal chaladi va rangni aytadi, bolalar rangni eshitib, shu rangdagi doira 
oldiga turadi. Adashgan bola o‘yindan chiqib turadi.
Dushanba – qizil rangda, 
Seshanba – ko‘k rangda,
Chorshanba – yashil rangda, 
Payshanba –sariq rangda,
Juma – siyohrangda,
Shanba –jigarrangda, 
Yakshanba – qora rangda.
Nazorat uchun savollar: 
1.Vaqtning qanday xususiyatlari bor?
2. Bolalarda vaqtni his qilish qanday yo‘llar bilan rivojlantiriladi? 
3. Bolalarni vaqtni idrok qilishga o’rgatishda qanday didaktik o’yinlardan 
foydalaniladi? 
Topshiriqlar: 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan bolalarda vaqtni 
idrok qilishga o‘rgatishni “Nima uchun?” texnologiyasi asosida taqqoslang va 
taqdimot tayyorlang.
 
Adabiyotlar: 

---

115 
1. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Қосимова Х.И. Мактабгача тарбия 
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. – Т.: 
Ўқитувчи, 1995 й. 
2. Jumayev M. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni 
shakllantirish metodikasi va nazariyasi. – T., 2007. 

---

116 
BOLALARNING HAR BIR YOSH GURUHIDA
VAQTNI IDROK QILISHI 
Tayanch so‘z va iboralar: 
vaqt qismlari, tabiat hodisalari, sutka qismlari, 
vaqt ko‘rsatkichlari, hafta kunlari, yil fasllari. 
Bolalarda vaqtni idrok qilish qobiliyatining shakllanishi. 
O‘quv yilining 
boshida katta guruh bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi kabi vaqt 
qismlari haqidagi tasavvurlar mustahkamlanib, ular vaqtni atrofidagi kattalar 
bilangina emas, balki vaqtning obyektivroq ko‘rsatkichlari – tabiat hodisalari 
(quyosh chiqishi) bilan bog‘laydilar. Tarbiyachi bolalar bilan ularning atrofidagi 
kattalar bilan kun davomida nima ish qiladilar, ularni qanday izchillikda, qachon 
bajaradilar, erta tong, kunduz, kechqurun haqidagi taassurotlari to‘g‘risida 
suhbatlashadi. Bolalarga mavzuga doir she’r va hikoyalar aytib beriladi. Ko‘rsatma 
material sifatida bolalarning kun davomida xilma-xil faoliyat turlari aks ettirilgan 
rasm va fotosuratlardan foydalaniladi: o‘rin ko‘rpalarni yig‘ish, ertalabki 
gimnastika, yuvinish, ertalabki nonushta. Sutka qismlari haqida tasavvurlarni 
aniqlashda didaktik o‘yinlar, masalan, bizning kun o‘yini yordam beradi. «Kecha», 
«bugun», «ertaga» kabi vaqt belgilarining o‘zgaruvchanligi va nisbiyligi 
bolalarining ularni o‘zlashtirishlarida qiyinchilik tug‘diradi.
Besh yoshli bolalar 
bu so‘zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so‘zlarning mazmun ahamiyatini 
ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: «Biz siz bilan kecha 
qayerda bo‘ldik?», «Istirohat bog‘iga qachon borgan edik?». Bolalarni vaqt 
terminlari ustida mashq qildirish uchun katta guruhda so‘zli didaktik o‘yinlar 
hamda o‘yin mashqlaridan, masalan, «Davom ettir!» o‘yinidan foydalaniladi. Bu 
mashqni koptok bilan o‘ynaladigan o‘yin shaklsida o‘tkazish mumkin. Bolalar 
doira bo‘lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla aytib, koptokni tashlaydi. Kim 
koptokni ushlab olsa, o‘sha bola tegishli vaqtni aytadi. Masalan: tarbiyachi 
koptokni tashlab: «Biz pochtaga bordik», - deydi. Bola esa koptokni ushlab olib 
«kecha» – deb jumlani tugatadi. Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining 
aniq mazmuni bilan bog‘laydilar. Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta 

---

117 
kunlarining nomini shuningdek, kecha haftaning qaysi kuni ertaga qaysi kuni 
ekanligini aytadilar. Matematika ta`limiy faoliyatlarida vaqti-vaqti bilan bolalarga 
hafta kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oldin va keyin 
qanday kun kelishini aytish muhim. Pedagog «Qaysi kunlari rasm chizish 
mashg‘ulotimiz bor? Musiqa mashg‘ulotichi? deb savollarni almashtirib turadi.
Bolalar tartib bilan sanashni, hafta kunlarini tartib bilan aytishni o‘rganib 
olganlaridan keyin kunni tartib raqami bilan bog‘laydilar. Hafta kunlarining 
izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun “Hafta kunlari” so‘zli didaktik 
o‘yinidan foydalanish mumkin. Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish 
bolalarda takrorli vaqtning o‘zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo‘lishiga, 
uning ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi.