O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

O’rta asrlar geografiyasi
. 
O’rta asr (V
-XVII asr)larda geografik 
kashfiyotl
ar davri bo’ldi, lekin ilmiy
-
amaliy g’oyalar bo’lmadi hisobi.
 
Normanlar (“Shimol odamlari”) Skandinaviyadan Oq, O’rta va Qora 
dengizga, Islandiyani o’z koloniyasiga aylantiradi, Grenlandiyaga ko’chib 
borishadi. Ulardan ota-bola Eyrik Rijiy Shimoliy Amerikani (1000 yillarda), 
“O’rmon mamlakatini”, janubroqda “Vina mamlakatini” (40
0
-45
0
kengliklarga 
qadar borishgan) kashf etishadi. Arablar 711 yilda Pireney yarimoroligacha, Hind 
okeani bo’ylab Madagaskar oroligacha, Osiyoni janubdan aylanib o’tib Xitoygacha
suzib borishgan. Yevropaliklardan birinchi bo’lib Marko Polo (oilasi bilan) Xitoy, 
Mongoliya, Janubiy Osiyo, Old Osiyo bo’ylab 45 yil sayohat qilib 1299 yila 
Venetsiyaga eson-omon qaytib keladi. 
Buyuk ipak yo’lining
geografiya fanining rivojlanishiga ma’
lum darajada 
hissasi bor. Olimlarning hisoblariga qaraganda ipak yo’li er. avv. II asrdan boshlab 
tarmoqlanib ketgan. YuNESKO tomonidan nashr etilgan ipak yo’li tarmoqlari 
cho’li
-
biyobonlardan, baland qorli tog’ davonlaridan o’tgan. Yo’lning qishqi va 
yoz
gi variantlari bo’lgan. Yevropadan arzon dengiz yo’lining ochilishi munosabati 
bilan XU1 asrdan boshlab ipak yo’li o’z ahamiyatini qisman yo’qota boshladi.
O’rta asrlar davridan yashab
ijod etgan buyuk allomalarimizdan 
M.Xorazmiy, Ibn Sino, Beruniy kabi vatandoshlarimizning jahon madaniyati va 
faniga qo’shgan hissasi beqiyosdir. Ularning ilmiy geografik merosi haqida 
H.H.Hasanov o’zining “Sayyoh olimlar” asarida zavq
-shavq bilan tavsiflab
bergan. Arifmetikaning asoschisi M.Xorazmiy o’lkamiz geogra
fiyasining ham
asoschisi hisoblanadi. Uning “
Ye
r tasviri” nomli asari geografiyaning e’timologik 
ma’nosiga to’g’ri keladi. Unda geografik ob’ektlar: shahar va qishloqlar, daryo va 
ko’llar, dengizlar, aholi va ularning mashg’uloti haqida ma’lumot berad
i. 
Turkiston o’lkasida ilk bor fanlar akademiyasining tashkil etgan, atlas tuzgan 
buyuk alloma hamdir. 

---

Beruniy birinchi bo’lib shimoliy yarimsharlarning bahaybat (diametri 5 m) 
globusini yasadi, mineralogiya va geodeziya kabi fanlarga asos soldi. 
Daryolarning, umuman suv oqimining geologik (gidrogeologik) ishini tahlil qilib 
qonuniyat yaratdi. Keyinchalik 
Beruniy qonuni
deb ataladigan bo’ldi. Uning
mohiyati: Suv oqimi tashiyotgan yotqiziqning massasi uning tezligiga to’g’ri 
proportsionaldir. 
Ibn S
ino tib ilmining asoschisi bo’lish bilan bir qatorda, geografiya fanining
rivojiga munosib hissa qo’shdi. “Tib qonuniyatlari” kitobining “Tabiat” bobida
geografik ma’lumotlar, qimmatbaho toshlar, o’lka iqlimi, tabiati haqida qiziqarli 
fikrlar aytilgan.