O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi



Download 2,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet110/246
Sana22.06.2022
Hajmi2,66 Mb.
#690949
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   246
Bog'liq
IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA

tnodiniy
guruhlar shakllanishiga olib keladi. Bunday guruhlar jumlasiga kurdlar 
orasidagi yazidlar diniy guruhini, Suriya va Livan arablari orasida 

druzlarni, 
misrliklar orasida 

kopitlarni misol qilib keltirish mumkin. Buning ustiga, boshqa 
yo’ldosh holatlar ham unga ta’sir etsa diniy tafovut muhim etnotabaqalashu v omili 
bo’lib xizmat qiladi. 
Ayrim mamlakatlarda din kishilar hayotining ko’pgina tomonlariga, ularning 
ijtimoiy-siyosiy faoliyatiga, turmush tarziga va madaniyatig
a ta’sir ko’rsatadi. 
Jahonning turli nuqtalarida ro’y berayotgan siyosiy voqealarni, agar u yerdagi 
diniy vaziyat hisobga olinmasa, tushunish qiyin. XX asr 70-yillarida Hindiston 
diniy jihatdan ikki mustaqil davlatga bo’lindi, va natijada Pokistondan ko’pg
ina 
hindlar, Hindistondan esa musulmonlar ko’chib ketdilar. Bunday migratsiya 
jarayonida yigirma milliondan ortiq kishi ishtirok etdi. Turli diniy guruhlarga 
mansub kishilar orasida Livan, Isroil, Filippin, Afg’oniston, Serbiya va boshqa 
joylarda to’qnashuvlar sodir bo’ldi. Avvalo, turli siyosiy va ijtimoiy
-iqtisodiy 
sabablar natijasida kelib chiqqan bunday kelishmovchiliklarda diniy omil muhim 
rol o’ynadi. Din ko’p mamlakatlar ichki siyosiy hayotiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi; 
hatto ularning ayrimlarida siyosiy partiyalar va kasaba uyushmalari diniy 
mansublik tamoyili asosida tuzilgan.
Yuqoridagilardan shunday xulosa chiqarish mumkinki, turli tarixiy voqealar 
va hozirda ro’y berayotgan hodisalar hamda milliy munosabatlar mohiyatini 
tushunish uchun o’sha mamlakat yoki mintaqa aholisi diniy tarkibiga e’tibor 
qaratish zarur. Aholi diniy tarkibi bilan tanishishdan avval quyida dinlar tarixi 
haqida qisqacha ma’lumot berilgan: 
Ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi va dastlabki davlatlar yuzaga kelishi 
bilan ajdodlar ruhiga topinish, dehqonchilik va chorvachilikka xos ibodatlar 
muhim ahamiyat kasb eta boshladi, ruhlarning ierarxiyasi paydo bo’ldi, alohida 
tabaqa sifatida kohinlik ajralib chiqdi. Jamiyat sinfiy tabaqalashu vi shunda ham 
o’z aksini topdiki, din oliy va quyi xudolarga (politeizm) bo’lindi, keyinchalik bu 
jarayonlar yakkaxudolikni (monoteizm) keltirib chiqardi. 
Eramizdan avvalgi II ming yillikda hozirgacha saqlanib qolgan dinlar tashkil 
topdi. Eng qadimiy shunday dinlardan biri Old Osiyoda yuzaga kelgan iudaizm 


bo’lib, u dastlab politezmga asoslangan, keyinchalik monoteizmga o’tgan. Er. av. I 
ming yillik boshlarida shu mintaqada boshqa din 

zoroastrizm (uning asosida 
dualizm 

yaxshilik va yomonlik o’rtasidagi kurash haqidagi tasavvur yotadi) 
rivojlana boshladi, eramizning XI asrida uning tarmoqlaridan biri 

yazidizm 
paydo bo’ldi. Osiyoning boshqa hududlarida politeistik dinlar shakllandi. Janubiy 
Osiyoda hukmron bo’lgan kasta tuzumi orqali shu hrat qozongan braxmanizm va 
kasta tuzumini inkor qiluvchi jaynizm (er. av. VI-V asrlar) shular jumlasidandir. 
Er. av. VI-V asrlarda Xitoyda deyarli bir vaqtda ikki falsafiy-
axloqiy ta’limot –
daosizm i konfusiylik yuzaga keldi va keyinchalik ular alohida dinlarga aylandi. 
Yaponiyada ibtidoiy jamoa tuzumi davridan 
bu mamlakatda hukmron bo’lgan 
ajdodlarni hurmatlash va tabiatga topinish asosida sintoizm vujudga keldi.
Yer yuzi bo’ylab juda katta hududlarda tarqalgan ayrim dinlar jahon dinlari 
nomini oldilar (odatda ularga buddizm, nasroniylik va islomni kiritadilar). 
Eramizning I ming yilligi boshlarida Old Osiyoda monoteistik din 

nasroniylik yuzaga keldi. 1054 yilda u ikki: pravoslav va katolik yo’nalishlariga 
ajraldi. XVI asrda katolik dinidagi islohotlar natijasida undan (Rim papasi 
hokimiyatini inkor qiluvchi va ilk nasroniylikka qaytishni yoqlovchi) protestantizm 
ajralib chiqdi. Protestantizm bir qancha mustaqil oqimlar (eng yiriklari: 
anglikanlar, lyuteranlik, kalvinizm, reformatlar va h.k.) ko’rinishida shakllandi va 
o’z navbatida ular ham mayda bo’lakchalarga bo’linib ketdi. Nasroniylik tarkibida 
yuqorida qayd etilgan uchta (pravoslav, katolik va protestant) asosiy tarmoqdan 
tashqari, yana ikkita nisbatan kam tarqalgan, V asrda shakllanib, diniy marosimlari 
pravoslavlarga yaqin bo’lgan monofisit va nestorian yo’nalishlari mavjud.
Boshqa monoteistik din 

islom 

VII asrda arablar orasida shakllandi. Yangi 
din oradan ko’p o’tmay uchta: sunniy, shia va xorijiy yo’nalishlariga ajralib ketdi. 
Sunniylik va shialik o’rtasida siyosiy masalalarda, ayrim diniy marosimla
r va 
an’analar bo’yicha tafovutlar mavjud. Siyosiy tafovut shundaki, agar sunniylar 
xalifalik hokimiyatini yoqlasalar, shialar esa imomat
 
tarafdoridirlar. Diniy 
marosimlar va an’analardagi farqlar ham anchagina. Sunniylikda shialikda mavjud 
bo’lgan “Muta”,
“Shaxsey
-
Vaxsey” va boshqa marosimlar yo’q. Sunniylar Makka 
va Madina shaharlarini muqaddas hisoblasalar, shialar Iroqdagi Karbalo va Najaf 
shaharlarini muqaddas deb biladilar. Sunniylar Sunnani butunligicha etirof etadilar, 
shialar esa uning ba’zi qismla
rinigina tan olishadi. Bu oqimlar orasida bunday 
tafovutlar juda ko’p, shu bilan birga, malum o’xshashliklar ham bor. Masalan, 
mahdiylik 

oxir zamon bo’lishi va Mahdiy (arabcha, Olloh tamonidan to’g’ri 
yo’lga yetaklovchi) kelishi haqidagi diniy ta’limot 
ikkala oqimda ham mavjud. 
Xorijiylar sunniylarga yaqin bo’lib, ular o’z izdoshlariga qattiq talablarni 
qo’yadilar –
zeb-
ziynatni qoralaydilar, musiqa va raqsni ta’qiqlaydilar va h.k.

Download 2,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   246




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish