O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

samarasi optimal yuklamani belgilay olish 
orqaligina bo’lishi
mumkin. Faoliyatda yuklamaning davomiyligi hamda uning 
intensivligi, takrorlash (interval va dam) chastotasi, takrorlashlar oralig’idagi dam 
olishning xarakteriga bog’lik. Yuklamani hajmi, me’yorini boshqarishda yuqorida 
ko’rsatilayotgan holatlarning o’zaro mutanosibligi xisobga olinishi shart. 
Masalan, mashqni bajarishning chuzilishi (uzoq vaqt davomida bajarilishi) 
intensivlikni pasayishiga olib kelishi jismoniy tarbiya jarayonining qonuniyati 
xisoblanadi. 
Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog’lik. Masalan, arqonga uch 
usul bilan tirmashib chiqish erkin usul bilan tirmashib chiqishdan samaraliroqdir, 
chunki uch usul qo’llanganda balandroqqa chiqishning imkoni bo’ladi. Jismoniy 
mashq bajargandan so’ng organizmda maxsus (funktsional o’zgarishlar vujudga 
keladi va bu o’zgarish ma’lum vaqtgacha organizmda iz qoldiradi, saqlanib turadi. 
Vujudga kelgan o’zgarish fonida (soyasida) keyingi mashqning ta’sir samarasi 
yanada o’zgacharoq bo’lishi mumkin. Dastlabki va so’ngi mashqlar mashg’ulot 
samaradorligini orttirishi yoki pasaytirishi mumkin. Masalan, diqqat uchun 
mashqlar koordinatsiyasiga ko’ra qiyin harakatlarni bajarishni osonlashtirsa, 

---

138 
navbatdagi do’mbaloq oshish mashqlaridan so’ng navbatdagi muvozanat saqlash 
mashqlarini o’zlashtirishda qiyinchiliklarga sabab bo’lishi mumkin. 
Xulosa qilib shuni takidlash lozimki ta’sirning oz yoki kuchlililigi darajasn, 
uning chuqurligi va davomiyligi, o’quvchining holati, uning jismoniy, aqliy 
tayyorgarligi va h.k.lar bilan bog’liq. 
Mashqlar ta’sirining komileksini ishlab chiqish harakat faoliyatining asosiy 
ta’siri samarasini xisobga olish imkoniyatini yaratadi. Demak jismoniy tarbiya 
jarayoni jismoniy mashqlarning ta’siri tizimini yaratishni va har bir yosh guruhi 
uchun ishlab chiqishda soha mutaxassisidan maxsus bilimlarga ega bo’lish talabini 
qo’yadi.