O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tehnologik ta’lim kafedrasi fan va texnika tarixi

7- mavzu: Inson mexnatida fan yutuqlari va texnik vositalarning o`rni. 
 
Металлар технологияси тарихи жуда қадим замонларга бориб тақалади. Тош 
қуроллар ясашдан металл ясашга ўтилиши инсоният тарихида муҳим аҳамият касб этди. 
Археологик кузатишлар шундан далолат берадики, одам металл қурол ясашда дастлаб 
мисдан фойдаланиб неолит даврида, яъни миллоддан аввалги 4-3 минг йилликда турли 
меҳнат ва ов қуроллари ясаганлар. Улар табиий мисни эритиш, қуйиш ва уни болғалаб ҳар 
хил шакл бериш, мисни совуқлайн ишлаш усулларини билган.
Металл рудалардан металларни ажратиб олиш ҳам қадимдан маълум. Инсон аста-
секин таркибида бошқа металлар бўлган рудаларни кулолчилик ўчоқларида эритиб, 
металл олиш усулларини билиб олган.
Ўзбекистон худудида яшаган аждодларимиз ҳам миллоддан аввалги 3 минг йиллик 
охирида соф мисни эритиб, қуйиб, болғалаб, асосан, безак буюмлар ясаганлар. Аста-секин 
қалай, кумуш, олтин ва бошқа рудали металларни эритиш, қуйиш ва қиздириб ишлаш 
усулларини ўрганиб олганлар, айниқса бу даврда заргарлик, қурол-аслаҳа ясаш анча 
ривожланган.
Миллоддан аввалги 2-минг йилликка келиб эса миснинг қалай билан қотишмаси-
бронзадан фойдаланила бошланди. Тахминан шу минг йиллик ўрталаридан эътиборан 
аждодларимиз темир эритиб олишни ҳам йўлга қўйганлар. Бунда рудаларни кўрада 1100-
1350 температурада бевосита қиздириб қайтариш усули билан темир олинган. Орадан 
анча вақт ўтиб ХIV-аср ўрталарида чўян, кейинроқ эса (ХV-асрда) пўлат олинган. Пўлат 
ўтга чидамли идиш-тигел ѐрдамида олинган.
Фарғона водийси аҳолиси ҳам бошқа минтақадаги аҳоли каби қадимдан 
металсозлик билан шуғилланганлар. Жез қуйиш металл буюмлар ясашнинг мураккаб 
соҳаси бўлиб, ушбу соҳанинг водийда қадимдан ривожланганлигини археологик 
топилмалар тасдиқлайди. Жумладан 1953 йил Чустда ўтказилган археологик тадқиқотлар 
даврида миллоддан аввалги II минг йилликка оид бронза буюмларини ва 1951 йилда 
Помир-Фарғона экспедицияси томонидан Водилнинг Жангойил мавзесидан II-V асрларга