|
2- asosiy savol:
Ғarbiy Evropaning buyuQ gumanist yozuvchilari va ularning ilm-fan rivojiga
қO`shgan ҳissalari
Uyғonish davri fan va san`at soҳasida ғoyat buyuQ burilish davri edi. Florentsiya butun
,Italiyaning madaniy marQazi edi. Leonardo da Vinchi (1452-1519) Italiyadagi Uyғonish
davrining eng buyuQ arboblaridan biri edi. Leonardo rassom sifatida ҳamma narsadan QO`ra
Qishilarga va ularning ruҳiy Qechinmalariga QO`proқ e`tibor berardi. Uning «Mona Liza»
portreti jaҳonga mashҳur.
Uyғonish davrining buyuQ arboblaridan biri - MiQelanjelo (1475-1564) bO`lib, u O`zining
«Dovud» ҳayQalini yaratdi. BuyuQ arboblardan yana biri rassom Rafael‘ Santidir (1483-1520).
Uning eng mashҳur asari «SiQst madonnasi» dir. Bu asar ғoyat Quchli muҳabbat bilan
suғorilgan. Uyғonish davrining buyuQ san`atQorlari Qishilarni ҳozir ҳam қoyil қoldirayotgan
nodir asarlar yaratdilar.
QO`pgina gumanist yozuvchilar feodal tartiblarni va cherQovni қattiқ қoraladilar.
SHunday yozuvchilardan biri ingliz yozuvchisi Tomas Mor (1478-1535) bO`lib, u O`zining
«Utopiya» asari bilan mashҳur. YOzuvchi asarda adolatli tuzumni ta`riflaydi.
Uluғ yozuvchi Vil‘yam SHeQspir (1564-1616)ning butun ҳayoti teatr bilan boғlangan edi. U
tragediyalar, Qomediyalar va tarixiy dramalardan iborat 37 ta p‘esa ҳamda QO`p she`rlar
yozgan. SHeQspirning «Xamlet», «Otello», «Қirol Lir», «Romeo va Jul‘etta» tragediyalari bilan
mashҳurdir.
Ispan gumanist yozuvchisi Migel‘ Servantes (1547-1616) ning «Don Qixot» asari bilan
mashҳur. Bu asar dunyodagi yovuzliQ va adolatsizliQQa қarshi fidoQorona Qurashga
chorlovchi romani turli mamlaQatlardagi Qishilarning sevimli Qitobi bO`lib қoldi.
YiriQ siymolardan yana biri florentsiyaliQ Dante Alig‘eri edi. U O`zining «DO`zax»,
«Mashҳar» va «Jannat» uch қismli poemasi bilan mashҳur.
Qitob bosishning ixtiro
қilinishi yangi madaniyatning rivojlanishi uchun Qatta aҳamiyatga ega bO`ldi. Iogann
Guttenberg (1400-1468) ning Qitob bosish ishini ixtiro қilishda QO`rsatgan xizmati shundaQi, u
ҳaraQatlanadigan ҳarflar ixtiro қilib, ular boshda yoғochdan yasaldi, Qeyin esa bu ҳarflar metall
ҳarflar bilan almashtirildi. Bu ixtiro 15 yil O`tgach oshQora bO`lib, u Germaniyadan boshқa
davlatlarga yoyildi. Qitob bosishning ixtiro қilinishi juda Qatta aҳamiyat Qasb etdi. Bu esa
maorifning ravnaқ topishiga zamin yaratildi.
Uyғonish davrida teatr san`ati ҳayot QO`zgusi ҳisoblanib, QO`p қirrali inson xaraQteri,
real voқeliQ ziddiyatlarini aQs ettirishga aloҳida aҳamiyat berdi. Bu davr teatr namoyandalari
antiQ drama tajribalaridan foydalanib xalқ tomosha san`ati an`analarini rivojlantirdilar.
QundaliQ xayot zavқ – shavқini idroQ қilishga da`vat etilgan dunyoviy saҳna asrlarini
yaratishga ҳaraQat қilidilar. (L. Ariosto, A. Politsiano, N. MaQiavelli va b). Ispaniyada
uyғonish davridagi teatr rivoji M. Servantes va Lope de Vega, Angliyada U. SHeQspir ijodi
bilan boғliқdir. Uyғonish davrida teatr san`ati professonal omillari Quchaydi. Dramaturgiya va
aQtyorliQ san`ati nazariyasi қaror topdi, ilQ teatr binolari қurildi.
Uyғonish davri me`morchiligi қadimgi an`analarni O`zlashtirib, uni yangi mazmun bilan
boyitdi. YAngi me`moriy қurulmalar vujudga Qeldi. QO`p қavatli uylar, yangi қiyofadagi
jamoat binolari қad QO`tardi. Binoni tashқi va ichQi tomonlarini bezash, QengliQni tashQil
etish borasida ҳam muayyan yutuқlarga erishildi. Bu O`zgarishlar Italiyaning Florentsiya, Piza,
Siena, Genuya, Milan ayniқsa Venetsiya shaҳarlarida juda sezilarli bO`ldi. UlQan binolar, ғoyat
Qatta gumbazli va bir nechta ustunli saroy va ibodatxonalar қurildi, ayniқsa FlorentsiyaliQ
me`morlar antiQ me`morliQ an`analari va order tizimidan unumli foydalandi. Bu an`analarni
O`rta asr ItaliyaliQ me`morliQ texniQasi yutuқlari, maҳalliy қurilish xom ashyolari va
QonstruQtsiyalari bilan uyғunlashtirib, Renessans me`morchiligi uslubini yaratdilar. Devor satҳi
teQisligining yaxlitligiga e`tibor Quchaydi, me`morliQ mujassam chiziқli ritmi va
mutanosibligiga xonani Qengligiga, uning yaxlit va QO`rQamligiga aҳamiyat berila boshladi.
Turar – joy va ibodatxonalar қurilishi ҳam yangilandi. SHaҳarning ijtimoiy ma`muriy marQazi
tarixi va tuzilishi bilan boғliқ bO`lgan yangi tipi paydo bO`ldi. Florentsiyada shaQllangan
yuQsaQ uyғonish davrining mumtoz uslubi Rimda, Qeyinroқ Venetsiyada monumental
yodgorliQlar (monumental san`at) yaratilishiga sabab bO`ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
