4- Mavzu: Uyғonish davri. XIV-XVI asrlar Evropada ilmiy bilimlar rivojida yangi davr.
Reja:
1.
XIY-XYI asrlarda Italiyada ilk uyғonish va gumanizm.
2.
Ғarbiy Evropaning buyuk gumanist yozuvchilari va ularning ilm-fan rivojiga қO`shgan
ҳissalari.
1- asosiy savol: XIY-XY asrlarda Italiyada ilk uyғonish va gumanizm.
XV asr oxiridan Evropaning peshқadam mamlaQatlarida tushQunliQQa yuz O`girgan
feodal tuzumga қarshi Qurash avj olib Qetdi: odamlar ongida ҳam O`zgarish yuz berdi. Sababi
Ғarbiy Evropada yuz bergan aloҳida madaniy va tafaQQuriy taraққiyot davri ―Renessans‖
atamasi dastlab Italiyadagi madaniy –ma`naviy yuQsalish (XIV – XVI asrlar) ga nisbatan
қO`llanilgan uni O`rta asrlar ilQ turғunligidan yangi davrga O`tish bosқichi deb baҳolaganlar.
Renesansning asosiy alomatlari tafaQQurda va ilmu ijodda dogmatizm, jaҳolat va
mutaasibliQni yorib O`tib insonni uluғlash, uning iste`dodi, aқliy – fiQriy imQoniyatlarini
yuzaga chiқarish: antiQ davri (YUnon-Rum) madaniyatiga қaytib, uni tiQlash, boyitish, cherQov
sxolastiQasidan қutulib, adabiyot va san`atda dunyoviy gO`zalliQ, ҳayot taronalarini қizғin
Quylash, inson erQi, ҳurfiQrliligi uchun Qurashish. Buning natijasi O`laroқ, ilm-fan, adabiyot va
san`at niҳoyatda rivojlandi. «Uyғonish» termini (frantsuzcha «renessans») yangi madaniyatning
antiQ madaniyat bilan aloқadorligini QO`rsatadi. Italiya jamiyatida қadimiy QlassiQ tillarga,
қadimiy falsafa, tarix va adabiyotga chuқur қiziқish paydo bO`ldi.
Florentsiya shaҳri bu ҳaraQatda ayniқsa Qatta rol‘ O`ynaydi. YAngi ital‘yan
madaniyatining iQQinchi nomi, gumanizm deb nomlanadi. O`rta asr mafQurasi diққat
marQaziga iloҳiyatni, oxiratni қO`ysa, gumanizm madaniyati insonning O`zini O`z
dunyoқarashining diққat marQaziga қO`ydi. Er yuzidagi ҳayot birdan-bir real ҳodisa deb tan
olindi. Tabiat bilan insonni e`tirof etish fanning moҳiyatidir, deb e`lon қilindi.
XV asrning iQQinchi yarmiga Qelib Evropaning barcha mamlaQatlarida gumanizm Qeng
tarқaldi. Italiyaning O`zida, XV asrda, Florentsiyadan tashқarii yana Rimda, Neapolda, Milanda
va Venetsiyada Uyғonishning boshқa marQazlari bor edi. O`rta asr davrida uch xil maQtab bor
edi: қuyi, O`rta va oliy maQtablar. Oliy maQtab dastlabQi vaқtda «umumiy fanlar» deb atalgan,
Qeyin bu nomni boshқasi – universitetlar degan nom surib chiқargan. XVI asrda gumanizm uzil-
Qesil umumevropa madaniy ҳaraQatiga aylanib, O`rta asr sxolastiQasiga juda қattiқ zarba
etQazdi.
Buning natijasi O`laroқ, ijodiy қudrat va tafaQQur Quchini namoyish etadigan uluғvor
badiiy asarlar, salobatli binolar yaratildi. Ilm – fan rivojlandi. Italiyada shoir PetrarQa va Dante,
rassom Jotto, adib va mutafaQQirlar BoQQachcho, Ariosto, Tasso, Byome Renessans
ғoyalarining jarchilari bO`lib maydonga chiқdilar. QeyinchaliQ MiQelanjelo, Rafael`, SHeQspir,
Servantes Evropaning turli mamlaQatlarida buni davom ettirdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |