O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

A vitamini. Agar inson organizmida bu vitamin etishmasa, ko‘rish qobiliyati
pasayadi, jumladan qorong‘u bo‘lganda ko‘ra olmaydigan yoki shabko‘r bo‘lib oladi. Bu vitamin ko‘proq sabzi, pomidor, ko‘k no‘xat, qovun, apelsinda bo‘ladi.
B, B1 vitaminlari organimzda kamayib ketsa, inson ko‘zlari ha deb yoshlanaveradi, kamqonlik sezila boshlaydi, kishi darmonsizlanadi, lablari bichilib ketadigan bo‘lib qoladi, lablar ustida ajinlar ham paydo bo‘ladi. Bu vitamin tuxum, qo‘y go‘shti, xamirturush va pishloqda bo‘ladi.
B6 va boshqa B guruhiga kiruvchi vitaminlarning inson organizmida kamayishi natijasida kishi yuragi o‘ynaydigan bo‘lib qoladi. Bunday vitaminlar karam, sabzi, qovoq, suzma, baliqda bo‘ladi.
C vitamini inson tanasida kamayib ketsa, unda milklarda og‘riq paydo bo‘ladi, bo‘g‘imlar og‘riy boshlaydi, yaralar tez bitmay va kishi tez charchaydigan bo‘lib qoladi. Bunday vitamin kartoshka, bulg‘or qalampiri, oshko‘klar, limon, apelsinda ko‘p miqdorda uchraydi.
D vitaminining kishi organizmida kamayib ketishi oqibatida uni tez – tez oftob uradigan bo‘lib qoladi, sochlari ham to‘kila boshlaydi. Bu vitamin sut mahsulotlarida ko‘p bo‘ladi.
K vitamini etishmasligi sababli odam jigari, buyragi va ichak xastaliklariga
chalinadi. Qoni yaxshi ivimaydigan bo‘lib qoladi. Bu vitamin piyoz, qovoq, ko‘k
no‘xat, loviya, jigar va tuxumda ko‘p bo‘ladi.
K vitaminining inson organizmida kamayib ketishi oqibatida organizmning
yog‘ bezlari xastalikka chalinib, faoliyatlari buziladi, sochlar tez oqaradi va tez
to‘kilib ketadi. Bu vitamin nonda, guruchli ovqatlar, jo‘xori go‘ja va jigarda ko‘p
bo‘ladi. Yong‘oq, kungaboqar, kanop yog‘idan har doim foydalanib turish lozim.
PP vitaminining etishmasligi tufayli odam ichak, jigar, buyrak dardiga tez
yo‘liquvchi bo‘lib qoladi. Shuning uchun karam, piyoz, qovoq, ko‘k no‘xat, loviya,
ko‘katlar iste‘mol qilib turish tavsiya etiladi.Bu vitaminlarni to‘ldirib turish uchun yuqorida aytib o‘tilgan narsalarni eb turish lozim. Masalan, odam bir sutkada qancha yog‘ iste‘mol etishi zarur bo‘lsa, oqsilni ham shuncha ya‘ni 1:1 miqdorida olish zarur; bunda 50 g yog‘, 50 g oqsil eng kamme‘yor ekanligi aniqlangan. Qaymoq eng serquvvat va to‘qtutar ne‘mat hisoblanadi. Binobarin, 100 g qaymoq a‘zolarimizning sutkalik quvvat olishini ta‘minlaydi.
Qaymoqda yuqorida aytib o‘tilgan vitaminlarning mavjudligi aniqlangan.
Asalari mumi qon almashinuvi va mushaklar qobiliyatini oshiradi, tishnitozalaydi, milkni mustahkamlaydi. Misrliklar petrushkani mardlik giyohi deb ta‘riflashgan. Qadimgi Rimda jangchilarga urush oldidan petrushka berilgan. Unda qator vitaminlar bilan birga insonga jasurlik beruvchi ―apeol‖ moddasi mavjud. Yilning turli faslida etarli miqdorda noz – ne‘matlarni iste‘mol etib turish zurur. O‘z sog‘lig‘ini saqlovchi kishi ovqatining asosiy qismi sabzavotlardan, mevalardan va boshqa davo bo‘ladigan mahsulotlardan iborat bo‘lmog‘i lozim. Yaxshi hazm bo‘ladigan taomlarni oz – oz va tez – tez eyish sog‘liq garovidir.
Hakimlarning aytishlaricha: «Et etga, sho’rva betga». Ma‘nosi shuki, go‘sht
yeyilsa kishining go‘shti ko‘payadi, sho‘rva ichganda esa go‘sht ko‘paymaydi, yuz
qizaradi xolos. Bulardan tashqari, jismoniy tarbiya va sport, mehnat bilanshug‘ullanish, sof havoda sayr qilish, quyosh nuridan foydalanish inson salomatligi, uzoq umr ko‘rish uchun muhim omillardir.