O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 

---

46 
2-rasm.
Nerv tizimi butun bir organizm faoliyatini boshqarishi 
 
Qo’zg’alish va qitiqlanish
. Tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri berilgan 
ta‘sirga nisbatan qo’zg’alish hosil qilib, unga javob qaytarishidir. Natijada tirik 
organizmda qo’zg’alish yoki tormozlanish ro’y beradi. Tashqi va ichki ta‘sirlar 2 
gruppaga: adekvat va noadekvat ta‘sirlarga bo’lish mumkin. Adekvat ta‘sirlovchilar 
spetsifik (maxsus) qo’zg’alish keltirib chiqaradi. Masalan, ko’rish retseptorlari 
uchun yorug’lik nuri, eshitish uchun tovush to’lqinlari adekvat ta‘sirlovchilardir. 
Qolgan barcha qitiqlagichlarni noadekvat ta‘sirlovchilar deyiladi. Noadekvat 
ta‘sirlovchilarga organizm moslashmagan bo’ladi. Bularga misol qilib yuqori 
kuchlanishdagi elektr tokini, kuchli mexanik ta‘sirni va boshqalarni olish mumkin. 
Noadekvat ta‘sirlarga qaraganda, adekvat ta‘sirlarga javob reaksiyasi tez va 
mukammalroq bo’ladi. 
Bu ta‘sirlarni barchasi organizmga ta‘sir etganda uch xil funksional holatni 
keltirib chiqaradi: fiziologik tinchlik, qo’zg’alish va tormozlanish. 
Fiziologik tinchlik holati deganda maxsus aktiv holat tushuniladi. Bu vaqtda 
organizm tashqi va ichki ta‘sirga qarshi tayyorgarlik ko’rib turadi. Shuning uchun 
ham fiziologik tinchlik holatini nisbiy fiziologik tinchlik deb atash maqsadga 
muvofiqdir. 
Qo’zg’alish tirik to’qima, hujayra yoki ular to’plamining u yoki bu ta‘sirga 
nisbatan nisbiy tenglik holatdan qo’zg’alish holatiga o’tishidir. Qo’zg’alish mahalliy 
va tarqaluvchan bo’ladi. Mahalliy qo’zg’alish faqatgina ta‘sirlangan joy atrofi bilan 
chegaralansa, tarqaluvchan qo’zg’alish butun bir nerv, muskul yoki organ bo’ylab 
tarqaladi (3-rasm).