O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Zararsizlantirish usullarini
qo‘llanish usullarini shartli ravshda 2 guruhga 
bo‘lish mumkin - asosiy va yordamchi. Yordamchi guruhiga texnik vositalarsiz 
bajarish kiradi (zararlangan yuzani artish) yoki ultratovush, qirish, yassi struyli 
ishlov berish bilan bajariladi. 
Zararsizlantirish jarayoni bosqichlari. 
Zararsizlantirish jarayoni ikki bosqichda bo‘ladi (5.15-rasm). 

---

140
Birinchisi radioaktiv ifloslik va ishlanadigan yuza o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘tish 
hisoblanadi (5.16-rasm b). Agarda radioaktivlik chuqurda bo‘lsa uni chiqarish va 
so‘ng ketkazish bajariladi (a). 
Zararsizlantirishning ikkinchi bosqichi ham ahamiyatlidir. U radioaktiv 
ifloslikni ishlanadigan yuzadan tashib ketish hisoblanadi. Agarda uni to‘liq 
bajarilmasa radioaktiv ifloslik qayta o‘tirishi mumkin, odam ikkilamchi ifloslanish 
bilan duch kelishi mumkin. 
Bunga ko‘plab sabablar bo‘lishi mumkin. Eritmalar sifati va normasi, yuvish 
vositasi, e’tiborsizlik va boshqalar. 
Zararsizlantirishning ochiq va yopiq sikllari. 
Zararsizlantirish jarayoni ochiq va yopiq siklli bo‘lishi mumkin. Ochiq 
zararsizlantirish jarayoni rasmda (5.16-rasm) ko‘rsatilgan. Tozalovchi (1) muhit 
(eritma) nasos (2) yordamida va qurilma (3) orqali tozalanuvchi yuzaga (4) 
yuboriladi. Ishlanayotgan modda hududga tushadi, hududni ruxsat etiladigan 
miqdor darajasidan kam miqdorda radioaktiv ifloslanada. Yopiq siklda 
yuvilishdagi modda idishga tushadi, uning bir qismi (7) radioaktiv ifloslikdan 
tozalanib qayta ishlatiladi va bir zararlanish darajasi yuqori qismi yo‘qotish uchun 
maxsus joyga (qabristonga) tashib (8) ketiladi va yo‘qotiladi. 
Albatta ikkinchi yopiq siklli tozalashga uni mablag‘ talabligiga qaramasdan 
ustunlik beriladi. 
5.15-rasm. Zararsizlantirish jarayoni 
bosqichlari
 

---

141
Tozalash ishlarini turli xil usullar bilan o‘tkazishning o‘ziga xosligi. 
Zararsizlantirish koeffitsientini oshirish maqsadida yo‘naltirilgan bosimli 
aralashma tarkibiga qum, metall qirindisi va shunga o‘xshash materiallar 
qo‘shiladi. Ifloslangan qatlamni yo‘qotish usuli uning qayerdaligi, qanday 
joylashganligi, qanday material bilan bog‘liqligiga qarab tanlanadi. Ifloslangan 
qatlamni yo‘qotish yuzadan va chuqurdan bo‘lishi mumkin.