O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Ushbu qonuniyatlardan radiatsion xavfsizlikning ta'minlanishining 
asosiy usullari kelib chiqadi:
manbalar quvvatini eng kichik kattaliklargacha 
kamaytirish (soni orqali himoya); manbalar bilan ishlash vaqtini qisqartirish (vaqt 
orqali himoya); manbadan ishlovchilargacha bo’lgan masofani ko’paytirish 
(masofa orqali himoya) hamda nurlanish manbalarini ionlovchi nurlanishni 
yutadigan ekranlar bilan to’sish (ekranlar orqali himoya). 
Soni orqali himoya deganda kam sonli radioaktiv moddalar bilan ishlash 
tushuniladi, ya'ni proporsional ravishda nurlanish quvvatini qisqartiradi. Lekin 
texnologik jarayon talablari doim ham manbada radioaktiv modda sonini 
qisqartirish imkoniyatini beravermaydi, bu esa amaliyotda himoyaning bu 
usulining qo’llanilishini cheklab qo’yadi. 
Vaqt orqali himoya manba bilan ishlash vaqtining qisqartirilishiga 
asoslangan, bu personalning nurlanishi dozasini kamaytirish imkoniyatini beradi. 
Bu printsip personalning bevosita kichik aktivliklar bilan ishlaganida qo’llaniladi. 
Masofa orqali himoya - himoyaning ancha sodda va ishonchli usuli. Bu 
nurlanishning moddalar bilan o’zaro ta'siri natijasida o’z energiyasini yo’qotishi 
bilan bog’liq: manbadan masofa qanchalik uzoq bo’lsa, nurlanishning atomlar va 

---

87
molekulalar bilan o’zaro ta'siri jarayonlari shunchalik ko’pdir, bu esa personalning 
nurlanishi dozasining kamayishiga olib keladi. 
Ekranlar 
orqali 
himoya-nurlanishdan 
himoyalanishning 
samarali 
usuli.ionlovchi nurlanishlarning turlariga qarab ekranlarni tayyorlash uchun turli 
materiallar tanlanadi, ularning qalinligi esa nurlanishning quvvati bilan belgilanadi. 
Ionlovchi nurlanishlarning ochiq manbalaridan himoya personalning ham 
tashqi, ham ichki nurlanishdan himoyasini nazarda tutadi, bunday nurlanishlar 
radioaktiv moddalarning nafas olish, ovqatni hazm qilish organlari yoki teri orqali 
organizm ichiga kirishi bilan bog’liq. Ionlovchi nurlanishlarning ochiq manbalari 
bilan bajariladigan barcha ishlar 3 sinfga ajratilgan. Bajariladigan ishlar sinfi 
qanchalik yuqori bo’lsa, personalning ichki nurlanishidan himoyalanishining 
gigiyenik talablari shunchalik qat'iy bo’ladi.