O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

2 – o’quv savoli: 
Ionlashtiruvchi nurlanishlar manbalari klassifikatsiyasi 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING QONUNI 
RADIATSIYAVIY XAVFSIZLIK TO‘G‘RISIDA 
2000-yil 31-avgust, 120-II-son 
2-modda. Asosiy tushunchalar 
Ionlashtiruvchi nurlanish
— radioaktiv parchalanishda, yadroviy 

---

46
evrilishlarda, moddadagi zaryadlangan zarralar harakatining sekinlashuvida hosil 
bo‘ladigan hamda muhit bilan o‘zaro ta’sir etish chog‘ida har xil qutbli ionlarni 
hosil qiladigan nurlanish; 
ionlashtiruvchi nurlanish manbai
— o‘zidan ionlashtiruvchi nurlanish 
chiqaruvchi yoki chiqarishga qodir bo‘lgan qurilma va (yoki) radioaktiv modda; 
tabiiy radiatsiyaviy fon
— kosmik nurlanish orqali hamda yerda, suvda, 
havoda, biosferaning boshqa elementlarida, oziq-ovqat mahsulotlarida va inson 
organizmida tabiiy ravishda taqsimlangan tabiiy radionuklidlarning nurlanishi 
orqali hosil bo‘ladigan nurlanish dozasi; 
texnogen ravishda o‘zgartirilgan radiatsiyaviy fon
— inson faoliyati 
natijasida o‘zgargan tabiiy radiatsiyaviy fon. 
O‘zining kelib chiqishiga ko‘ra ionlashtiruvchi nurlanish manbalari tabiiy va 
texnogen ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Tabiiy manbalar qatoriga koinotdan 
keladigan nurlanishlar va er (tuproq)da, suvda, havoda, biosferaning boshqa 
unsurlari, oziq moddalar va inson tanasidagi tabiiy radionuklidlarning nurlanishlari 
kiradi. Bular 
tabiiy radiatsion fonni
tashkil etadi. 
Texnogen
manbalar qatoriga foydali qo‘llash uchun yaratilgan yoki ushbu 
faoliyatni natijasida sodir bo‘ladigan ionlashtiruvchi nurlanishlar kiradi. Texnogen 
manbalardan chiqadigan nurlanishlar normal yoki avariyaviy xolat bo‘lishidan 
qat’iy nazar, bemorlarni tibbiy nurlantirishdan tashqari texnogen nurlanishlar 
deyiladi. 
Ionlashtiruvchi nurlanish umumiy fonining ko‘proq qismi (70%dan ortiq)ni 
tabiiy manbalar tashkil etadi. Tibbiy muassasalardagi uskunalar bilan bog‘liq 
nurlanishlar 26% ni, boshqalar esa 2% ni tashkil etadi. Shunday nisbat bo‘lishiga 
qaramay jamoatchilikni boshqa manbalar (2%) havotirga solidi.