O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Nuklid, izotop, izobar, izoton, izomer va «kuzgu» yadrolar. 
Atomlar massasi butun sondan birmuncha farq qiladi. Yadroning m. a. b. 
dagi massasiga eng yakin butun son yadroning massa soni A deb olindi. Massa 
soni atom yadrosidagi nuklonlar (protonlar va neytronlar) sonini bildiradi. Berilgan 
element atomining yadrosi shu elementning ximiyaviy simvoli bilan belgilanadi va 
simvolning chap tomoniga yukoriga - massa soni, chap tomoniga pastga esa 
yadroning zaryadi - Z, o’ng tomoniga pastga esa neytronlar soni N yoziladi. 
Masalan, uglerod 
6
12
S yadrosi 12 nuklon (6 tasi proton) ga, 
11
23
Na yadrosi 23 
nuklonga (bundan 11 tasi proton) ega va hokazo. 
Shunday qilib, atom yadrosi tarkibida Z ta proton va N = (A -Z) ta neytron 
bor. Bir xil elektr zaryadiga (Ze), ya’ni bir xil sonli protonga, ammo har xil massa 
soniga ega bo’lgan atom yadrolari 
izotoplar
deb ataladi. 
Masalan, tabiatda kislorodning uchta 
8
16
O, 
8
17
O, 
8
18
O turg’un izotoplari, 
kremniyning ham uchta 
14
28
Si, 
14
29
Si, 
14
30
Si turg’un izotoplari uchraydi va hokazo. 
Berilliy, fosfor, margumush, vismut kabi elementlar bittadan barkaror izotopga ega 
bo’lgan holda qalay 10 ta barkaror izotopga ega. 
Izotoplar bir xil ximiyaviy va optik xususiyatlarga ega. Tabiatda 
uchraydigan 
ko’pchilik ximiyaviy elementlar bir necha izotoplarning 
aralashmasidan iborat. Shuni eslatib o’tamizki, atomning fizik-ximiyaviy 

---

41
xususiyatlari nuqtai nazaridan muxim xarakteristikasi uning massasi emas, balki 
yadroning zaryadidir. 
«Izotop» atamasini yukorida keltirilgan tushuncha doirasidan chetga 
chiqadigan yanada kengpoq ma’noda xam ishlatiladi. Ko’pincha uni Z va A ning 
berilgan qiymatlari mos kelgan anik yadroning nomi sifatida ishlatishadi. Bu 
ma’noda «izotop» atamasini, ko’pincha «nuklid» atamasiga almashtiriladi. 
Nuklid
- atomlarning yadrosining tarkibi, yadrodagi proton va neytronlarning berilgan soni 
bilan xarakterlanadigan o’zgacha nomidir. 
Massa, soni bir xil bo’lgan, ya’ni bir xil sonli nuklonlardan iborat, ammo xar 
xil Z ga ega bo’lgan atom yadrolari 
izobar
yadrolar deb ataladi. Lekin bir xil A 
bo’lganda xam izobar yadrolar massa buyicha birmuncha fark qiladi. 
Bir xil massa sonlariga va bir xil atom nomerlariga ega bo’lishlariga 
qaramay, radioaktiv xususiyatlari bilan bir-birlaridan fark kiluvchi yadrolar