O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Gipoteza — 
tekshirilayotgan predmet yoki hodisa to’g’risida ilgari surilgan, 
ilmiy jihatdan asoslangan, ilmiy dalil va ma’lumotlarga zid bo’Imagan, lekin 
haqiqatligi hali isbotlanmagan ilmiy bilish shaklidir. 
Ilmiy bilish jarayonida vujudga kelgan gipotezalar bir-birini to’ldiruvchi, bir-
biriga zid, bir-biriga qarama-qarshi, bir-birini inkor qiluvchi gipotezalar bo’lishi 

---

143 
mumkin. Umuman olganda, ilmiy bilishning rivojlanishi — gipotezalarning paydo 
bo’lishi, ulaming isbotlanishi yoki rad qilinishi va yana yangi gipotezalarning paydo 
bo’lishi asosida sodir bo’ladi. 
Nazariya — ilmiy bilishning eng yuqori shaklidir. 
Nazariya deyilganda haqiqatligi amaliy yoki nazariy jihatdan isbotlangan, 
borliqning biror sohasiga oid g’oya!ar, qarashlar, qonunlar va prinsiplarning muayyan 
tizimi tushuniladi. Nazariya fan sohasiga oid bo’lib, ma’lum bilimlarning 
umumlashtirilishi asosida paydo bo’ladi. Ilmiy bilishda nazariyaning asosiy vazifasi 
amaliyot bergan yangi dalillarni izohlash, o’rganilayotgan predmet yoki 
hodisalarning mohiyatiga chuqurroq kirish, roy beradigan voqea va hodisalarni 
oldindan ko’ra olishdan iboratdir. 
Har qanday nazariya ma’lum sohadagi ilmiy bilimlarning so’nggi natijasi, lekin 
uni hech qachon tugallangan, o’zgarmas, absolut bilim, deb qaramaslik kerak. 
Chunki, har bir nazariya faqat u yoki bu gipotezaning akti asosidagi isboti boMmay, 
balki uzluksiz o’rin almashib, chinligi aniqlanib boruvchi juda ko’p va cheksiz 
gipotezalarning natijasidir. Shu sababli nazariya ham doimo rivojlanib borib, uning 
mazmuni 
mutlaq
va 
nisbiy
haqiqatlarning birligidan iborat bo’ladi. 
Insonning kundalik amaliy faoliyati hamisha ma’lum rejaga, mo’ljalga 
asoslangani kabi,tadqiqotchining ilmiy izlanish va tadqiqotlari ham doimo ilmiy 
bashorat bilan bog’liq bo’ladi. 
Bashorat — 
insonning kelgusida tabiat va jamiyatda nimalar sodir bo’lishi, 
qanday hodisa va voqealar yuz berishini bilishi bo’Iib,inson miyasining borliq voqea 
va hodisalar istiqbolini oldindan aks ettirish qobiliyati bilan bog’liq jarayondir. Inson 
biror faoliyatini boshlar ekan, buni qanday qilib amalga oshirish, qay tarzda va 
qanday tartibda qilish kerakligi ustida fikrlaydi. Shu asosda o’z faoliyatining qanday 
natijalarga olib kelishini fikran belgilab oladi. Inson doimo o’zining oldin orttirgan 
bilimlariga, tajriba, ko’nikma va malakalariga tayanadi. Shular asosida oldindan 
ko’rish sodir bo’ladi.