O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

13-chizma. Daromad o‘zgarishining byudjet chizig’iga ta’siri
Iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi tanlovini o‘rganishda mazkur tanlov oqilona ravishda amalga oshiriladi va quyidagi shartlar ta’minlanadi, deb taxmin qilinadi:

1. 
   mavjud va cheklangan byudjetdan to‘liq foydalaniladi;
   
2. 
   ehtiyojlar maksimal darajada qondiriladi.
   

Optimal (maqbul) tanlov ham quyidagi shartlarni keltirib chiqaradi:

A S  D  F I3 I2 I1 0 B

14-chizma. Iste’molchining optimal tanlovi
Birinchidan, tanlov nuqtasining byudjet chizig’ida yotishi. Iste’molchi amalda barcha daromadini iste’molga sarflamay, ma’lum qismini kelgusidagi iste’molga qoldirsada, nazariy jihatdan biz uni barchasi sarflanadi, deb faraz qilamiz. Agar nuqta byudjet chizig’idan chapda yotsa – uning to‘liq sarflanmaganligini, o‘ngda yotsa – imkoniyat darajasidan chetda ekanligini tushunamiz.
Ikkinchidan, tanlangan iste’mol tovarlari to‘plami eng ma’qul ko‘rilgan kombinatsiyada bo‘lishi lozim.
Chizmadagi tasvirga ko‘ra, iste’molchining C nuqtani tanlashi oqilona emas, chunki D nuqta unga nisbatan ko‘proq ehtiyojni qondiradi; F nuqta eng ko‘p ehtiyojni qondirishi mumkin, biroq u byudjet imkoniyatidan tashqarida hisoblanadi. Demak, D nuqtada iste’molchi ehtiyojlarining qondirilishi maksimumlashadi, chunki bu nuqta ehtiyojlarning maksimal qondirilishini ta’minlovchi tovar va xizmatlar to‘plami eng ko‘p qoniqish beruvchi befarqlik egri chizig’ining byudjet chizig’i bilan kesishgan joyida yotadi.


Тakrorlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Тalab qonunini tushuntiring.
   
2. 
   Тalabga qanday omillar ta’sir qiladi? Bu omillardan har biri o‘zgarsa, talab egri chizig’ida qanday o‘zgarish ro‘y beradi?
   
3. 
   Тaklif qonunini izohlang.
   
4. 
   Тaklifga qanday omillar ta’sir qiladi? Bu omillardan har biri o‘zgarsa, talab egri chizig’ida qanday o‘zgarish ro‘y beradi?
   
5. 
   Тalab va taklif o‘zgarishlarining har biri raqobatli bozorda muvozanatli narx va mahsulotlarning muvozanatli miqdoriga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
   
6. 
   Don birjasida bug’doyga bo‘lgan talab va taklifning umumiy hajmi quyidagi ma’lumotlar bilan xarakterlanadi deb faraz qilamiz:
   

Тalab, ming sentner hisobida	Bir sentner narxi (so‘m) hisobida	Тaklif ming sentner hisobida	Ortiqcha (+) yoki kam (-)
85 80 75 70 65 60	3400 3700 4000 4300 4600 4900	72 73 75 77 79 81

7. 
   Bozor narxi yoki muvozanatli narx qanday bo‘ladi?