O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

2. Pokovkalarni sovitish va termik ishlash 
Quymalarni boshlang’ich temperaturaga bog’liq holda pechda qizdirishdan oldin 
quyidagi to’rt guruxga bo’linadi: 
1.Bolg’alash jarayoni amalga oshirish uchun qayta qizdirishga tushuvchi issiq 
quymalar va zagatovkalar ( quymalar (t 
pov =
700…800 
0 
S;
t
ts 
=900…1000
0 
C;t 
sr
=800
0
S, bu yerda: t 
pov
-
yuza temperaturasi, t
ts
-markazdagi 
temperatura va t 
sr
-o’rtacha temperatura) 
2.Issiq quymalar va zagatovkalar ((t 
pov 
=450…750 
0 
S; t
ts 
=800…950
0 
C;t 
sr
=600…800
0 
S) 
3.Sovitilgan quymalar va zagatovkalar(t 
sr
=300…600
0 
S) 
4. Sovuq quymalar(t 
sr
<300
0 
S) 
Yirik zagatovkalar va sovuq quymalar ikki etapda qizdiriladi.(2.5 rasm) Birinchi 
bosqichda fazalar o’zgarishi temperaturasigacha ya’ni t =700
0
S .Ushbu temperaturada 
po’latni plastikligi kamayyadi,temperatura gradienti esa maksimal xolatga yetadi. SHuning 
uchun birinchi bosqichni asta sekinlik bilan amalga oshiriladi. Temperatura t 
sr
=800
0
S 
yetganda quymadagi kesimi yuzalaridagi temperaturani birxillashtirish maqsadida ma’lum 
vaqt (austenitga o’tish hisobiga fazalar o’zgarishi minimal temperatura gradientida sodir 
bo’ladi) ushlab turiladi. ikkinchi bosqich qizdirishda metall sirtida yoriqlar hosil bo’lmaydi. 
SHuning uchun qizdirishni kuyindi shakllanishini kamaytirish uchun maksimal tezlikda 
amalga oshirish mumkin. Issiq va qizdirilgan quyma va zagatovkalar maksimal 
tezlikda qizdiriladi. Ularni qizdirish ikkinchi bosqichda qizdirishga o’xshash bo’ladi. 
Quymalarni qizdirishda pechning ichki qismi bolg’alash temperaturasiga yaqin bo’lishi 
mumkin. Zagatovkalarni qizdirishni so’ngida ma’lum muddat temperaturada saqlanadi. 
Pechdan uglerodli va legirlangan zagatovkalarni olishni so’ngi temperaturasi 50…100
0 
S, 
issiqbadosh po’latlar uchun esa 30..40
0
S ni tashkil etadi. 
Diametri uncha kata bo’lmagan (300-350 mm ) zagatovkalarni pech ichki 
temperaturasi 1300
0
S da 1200
0
S gacha qizdirishni N.N.Dobroxotov formulasi bo’yicha 
quyidagicha aniqlanadi: 
T=KDz
Dз
Bu yerda:T-qizdirish vaqti,soat; 
Dz- qizdirilayotgan zagatovkani diametri yoki kichik kesimi,m.

---

-rasm.Qizdirish rejimi sxemasi 
1-pech temperaturasi;2-quyma yuzalari temeraturasi;Ι-temperatura tushganda ushlash 
vaqti ;ΙΙ-asta sekin qizdirish;ΙΙΙ-800
0
S temperaturada saqlash vaqti;ΙV-Bolg’alashdan oldin 
qatlamlar temperaturasini birxillashtirish uchun ushlab turish vaqti;V- Bolg’alashdan oldin 
temperaturani birxillashtirish uchun ushlab turish vaqti;VΙ-qizdirishni 40% ;VΙΙ-qizdirishni 
60%. 
Bolg’alash va prokatlangan zagtovkalar uchun K-emperik koefitsient quyidagicha 
olinadi.uglerodli va kam legirlangan po’latlar uchun K=12.5; yuqori legirlangan asbobsozlik 
po’latlar uchun K=25; sovuq uglerodli va kam legirlangan po’lat quymalar uchun 
K=20;o’rtacha legirlangan K=24;yuqor legirlangan po’latlar uchun 28…30 qabul qilinadi. 
Legirlangan po’latlarni qizdirishning birinchi bosqichini qizdirish vaqti
T
1
=2/3T, ikkinchi bosqich uchun T
2
=1/3T ifodalar orqali aniqlanadi. 
Bu yerda: T
1
- 0 dan -850
0
S temperaturagacha qizdirish vaqti;(birinchi bosqich) 
T
2
- 850-1200
0
S temperaturagacha qizdirish vaqti (ikkinchi bosqich) 
Qizdirish vaqtini emperik formulasi quyidagicha olinadi. 
T=10D
sl 
Bu yerda :T-qizdirish vaqti,soat. 
D
sl
-quyma diametri,m 
Yuqorida keltirilgan ifodalardan qizdirishning minimal vaqt miqdorini aniqlash 
mumkin.Ishlab chiqarish jarayonida jadval usulidan foydalaniladi. Uglerodli va asbobsozlik 
o’rtacha legirlangan po’latlar uchun qizdirishning vaqt miqdori 25…50,yuqori legirlangan 
po’latlar uchun 50…106 marta kattalashtiriladi.Qizdirish uchun minimal vaqt miqdorini 
aniqlashda metallni ximiyaviy xossalaridan tashqari zagatovka uzunligini ham e’tiborga 
olinadi. 
2.6 rasmda pech temperaturasi 1300
0
S bo’lganda zagatovkani qizdirish vaqti materiali 
kam uglerodli po’latdan tayyorlangan zagatovkani diametri va qizdirish temperaturasiga 
bog’liqlik diagrammasi keltirilgan. 

---

2.6-Rasm. Gaz yordamida qizdirishda qizdirish vaqtini zagatovka diametriga 
bog’liqlik grafigi(chetda zagatovka o’rta qimini temperaturasi ko’rsatilgan) 
Nazariy xisoblashlar va tajribalar ko’rsatishicha,diametri bo’yicha kichik o’lchamli 
zagatovkalarni pech ichki temperaturasi 1400 gardusda va katta tezlik bilan qizdirilganda 
termik kuchlanishi unchalik katta bo’lmaydi