O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan

Uglerod ikki oksidi (S0₂) -rangsiz, issiz, havodan ham og’ir gaz. Havodagi aralashmasi 20—25 % bo’lganda asab tizimini ishdan chiqarishi bilan hayot uchun havfli.
Uglevodorodlar (SN) -o’zi zaharli bo’lishidan tashqari, kukun va azon hosil kiladi. Bu esa, burun va ko’zga ta’sir qiladi, o’simliklarga zarar yetkazadi.
Qurum (S) -nafas yo’llarini ifloslaydi, o’pka kasalligini paydo qiladi. Kontserogenlar tirik to’qimalarga o’tirib olib, zararli o’smalarni paydo bo’lishiga sabab bo’ladi.
Qo’rg’oshin (Rb) -atmosferadan odam organizmiga o’tib, qon tarkibidagi gemoglabinni kamaytiradi va eritrotsitlarni yemiradi. Qo’rg’oshin bilan zaharlanish alomatlari: bosh og’riydi, bosh aylanadi, tezda jahl chiqadi, tez charchash, uyquning yomonligi bilan seziladi. Ayniqsa, qo’rg’oshinning ta’siri yosh bolalar uchun katta. Qo’rg’oshin organizmdan chiqib ketmaydi. Yig’ilaverib juda xavfli kontsentratsiyani hosil qilishi mumkin. U organizmga havo yo’li va teri orqali o’tadi.
Dvigatellarni takomillashtirish, gaz yonilg’ilarini qo’llash havoni ifloslantirishdan saqlashning hozirgi kundagi asosiy yo’li hisoblanadi.
Bundan tashqari, ishlatilgan gazlar tarkibidagi zararli moddalarni neytralizatsiya (zararsizlantirish) qilish, texnik xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilash sohasida ham ishlar amalga oshirilmoqda. Zararli moddalarni atmosferaga chiqarish me’yorlari, karbyuratorli dvigatellar ishlab chiqaradigan gazlar tarkibidagi uglerod oksidi miqdori quyidagi jadvalda ko’rsatilganidan oshmasligi kerak.
Karbyuratorli dvigatellar ishlab chiqargan gazlar tarkibidagi uglerod oksidi va uglevodorodlarning yo’l qo’yiladigan mikdori.

Tirsakli valning aylanish soni	Yo’l qo’yiladiganuglero d oksidining hajmiy ulushi %	Yo’l qo’yiladigan uglevodo rodlarning hajmiy ulushi mln^1
		Dvigatellardagi tsilindrlar soni
		4 ta gacha	4 tadan ko’p
^nmin	1.5	1200	3000
n max (0,8n max)	2	600	1000

Dizelь dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlarning tutunlilik darajasi jadvalda ko’rsatilganidan oshmasligi kerak.
Dizelь dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlarning tutunlilik darajasining yo’l qo’yiladigan me’yorlari.

Avtomobilmodeli	Tutunlilik %
	Erkin tezlanish	Valning maksimal aylangansoni
KamAZ, MAZ, KrAz va ularning	40	15
1.07.1976 yilgacha ishlab chiqarilganMAZ, KrAZ va ularningmodifikatsiyalari	60	15

Ishlatilgan gazlarning zaharliligini aniqlash. Ishlab chiqarilgan gazlarning zaharliligini statsionar tipdagi OA2109, GAI1 va ELKON105 apparatlari bilan aniqlanadi. Bu apparatlarni ishlashi ulьtra qizil nurni tarqatish usuliga asoslangan.
GAI2, INFRALIT2T1 gazoanalizatorlari uglerod oksidi va uglerod ikki oksidi gazlarning miqdorini bir vaqtda o’lchaydi. Bu usul ancha aniq natijalarni olish imkonini beradi. Gazoanalizatorlarning texnik holati yiliga ikki marta tekshiriladi.
Dizelь dvigatellarining tutunligini dimomer yoki sajamerlar bilan nazorat qilinadi. Bulardan birinchisi, ishlatilgan gazlarning tiniqlilik darajasini aniqlash printsipiga asoslangan bo’lsa, ikkinchisi, ular tarkibidagi qurum zarrachalari mikdorini yig’ib o’lchashga asoslangan. Tutunlilik darajasi NDA106, «Atlas» va SNDA107 dimomerlari bilan o’lchanadi.