O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

O'quv materialining turlar 
O'quv materialining turli ko'rinishlarini ular shakllari sifatida tahlil qilish 
mumkin. 
Fizika ta'limi sharoitida tashkil etiladigan o'quv ishlarining aksariyati «o'quv 
topshirig'i» tushunchasiga nisbatan o'rganiladi. Masalan, o'qituvchi quyidagi mustaqil 
ishni tashkil etdi, deb tasavvur qiling. 
Ikki kun bir paytning o'zida (masalan, soat □""da) fizika kabineti devoriga osib 
qo'yilgan simobli barometmi kuzating. Kuzatish natijalarini tahlil qilib, 8-sinf fizika 
darsligidan «Atmosfera bosimi» mavzusida qisqa axborot tayyorlang. 
Mustaqil ish o'quv topshirig'iga ko'ra tashkil etiladi. Ayni holatda topshiriq - bu 
bir paytning o'zida ikki kun barometmi kuzatib borish, kuzatish natijalarini qayd 

---

69 
etish, qayd etilgan natijalarga ko'ra qisqa axborot tayyorlash. Mustaqil ish uchun 
topshiriqni o'qituvchi beradi, berilgan topshiriqni bajarishda aqliy vazifani 
o'quvchilaming o'zlari hal qilishadi. Mustaqil ish - bu o'qituvchi topshirig'iga ko'ra, 
ammo uning bevosita ishtirokisiz o'tkaziladigan aqliy va amaliy o'quv ishlar. 
Mustaqil ishga o'xshab fizikadan o'tkaziladigan mashqlar ham o'quv topshirig'i 
vositasida tashkil etiladi. Mashqqa misollar keltiramiz: 
1-mashq. O'z hajmi va shaklini saqlaydigan jismlarga misollar ayting. 
2-mashq. O'z hajmini saqlaydigan, ammo shaklini tezda o'zgartiradigan jismlarga 
misollar keltiring. 
Moslikni aniqlashga oid test topshirig'i: Sunday test topshiriqlari ikki 
tizim bo'yicha tuziladi. Ko'p elementlardan iborat ikki tizim o'zaro taqqoslanib, 
ulaming har biriga oid sifattar alohida-aloliida guruhlanadi.
Masaian, suyuq va gazsimon moddalar bir-biridan juda ko'p xossalariga 
ko'ra farq qiladi. Gazlarda molekulalar bir-biridan uzoq joylashadi: gazlar o'z shakli 
va hajmini tezda o'zgartiradi; suyuqliklarda ikki molekula o'rtasidagi masofa 
molekulaning o'zidan kichik bo'ladi. Suv (suyuqiik) o'z shaklini tezda o'zgartirib, 
hajmini saqlaydi; suyuqiiklami siqish qiyin. Ana shu berilganlar asosida 5 ta savol 
tuzish mumkin: 
1. Molekulalari bir biridan uzoq joyiashgan modda.
2. O'z shakli va hajmini tezda o'zgartiradigan modda.
3. Molekulalari o'zaro zich joyiashgan modda.
4. Shaklini o'zgartirib. hajmini saqlaydigaii modda.
5. Siqish qiyin bo'lgan modda.
Shu berilganlarni qayta raqamlab, test shakliga olib kelamiz. Bunda 3-ni a, 1-
ni b, 4-ni d, 2-ni e, 5-ni f harflari bilan qayta belgilaymiz. Unda b, e - gazning 
xossalari, a, d, f-suyuqlikning xossalarini tashkii etadi. Ikki xil modda - gaz va 
suyuqliklaming o'ziga xos xususiyatlariga asoslanib, bitta ko'plik elementiari (gaz 
xossalari)ning ikkinchi ko'plik elementlari (suyuqiik xossalari)daii farq qilishga oid 
test tuzish mumkin
Faoliyatni tartibga tushirish testi.
Bunday testlar flzikadan u yoki bu 
laboratoriya mashg'uloHarida faoliyatni tartibga tushirish, darslik matnini mustaqil 
o'qish malakasini rivojiantirishda foydalaniladi. Quyida shu mazmundagi test 
namunasini keltiramiz, so'ngra uni tlzika o'qitish sohasiga ko'chiramiz.