O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik –texnologiya instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NAMANGAN MUHANDISLIK –TEXNOLOGIYA INSTITUTI

“Kimyo-texnologiya” fakulteti

“Organik kimyo” fanidan

Bajardi: 1e-21 guruhi talabasi

______________

Qabul qildi: Hoshimov F

NAMANGAN ­– 2021 yil

Oqsillarni sintez qilish usullari. Kimyoviy o’zgarishlar. Sifat reaksiyasi.

Reja

1. 
   Murakkab oqsillar
   
2. 
   Murakkab oqsillar
   

Ma‘lumki barcha oksillar asosan 20 xil tabiiy aminokislotalardan tashkil topgan. Oksilarning bir-biridan farki ular tarkibidagi turli aminokilotalar mikdoriga va polipeptid zanjirida birin-ketin joylashish tarkibiga boglik.

Oksillarning xili juda kup bulib, olimlar ularni ayrim gruppalarga bulish ustida kupdan beri ish olib borsalar xam xaligacha konikarli klasifikatsiya topilganni yuk. Buni sababi ularni bir xil elementlardan tuzilgan kup bulganlari, shuningdek xar-xil struktura variantlari va xususiyatlari mavjudligidir.

Sodda oqsillar. Oksillar erish xususiyatiga kura kuyidagi gruppalarga bulinadi:

Albuminlar. Suvda eriydi kiziganda chukadi. Ular barcha xujayralar tarkibida uchraydigan eng kup tarkalgan okillardir. Eritma ammoniy sulfat bilan tula tuyintirilganda albuminlar chukadi. Ularning asosiy vakillari: sut albumini, tuxum albumini, zardob albumini, leykozin (bugdoy donidan) dir.

Globulinlar. Xujayra va tukimalar tarkibida doim albuminlar bilan birga uchraydi, suvda erimaydi, kizdirilganda koagulyatsiyalanadi, suyultirilgan tuz eritmalarida eriydi, tuz kontsentratsiyasi ortishi bilan chukadi. Ammoniy sulfat bilan yarim tuyintirilganda chukishi tufayli albuminlardan farklanadi: asosiy vakillari miozinogen tuxum sarik bulaklarini kon zardobi bulami legumin bulaklardan ajratib olingan.

Glutelinlar. Neytral eruvchilarda erimaydi ammo suyultirilgan eritma ishkorlarda eriydi (bugdoy, arpa, kora bugdoy) tarkibida uchraydi. Guruchdan olingan orizenin, bugdoydan olingan shu guruxga kiradi.

Prolamin va gliadinlar. 70-80 % li spirtda eriydi, lekin suvda, tuz eritmalari, va mutlok spirtda erimaydi. Ularning asosiy vakili gleadin bugdoy donning endospermda uchraydi. Prolaminlar katori yana arpa katori gordein va makajuxori donni zenin kiradi. Ular tarkibida nisbatan kup mikdorda prolin bor.

Gistonlar suvda eriydi, lekin suyultirilgan ammiakda erimaydi. Boshka oksillar eritmasi gistonlarni chuktiradi. Ular kizdirilganda paydo bulagan chukmalar suyultirilgan kislotalarda eriydi. Gistonlar kuchsiz ishkor tabiatiga ega ekanligi bilan boshka oksillardan farklanadi. Bu xususiyat gistonlar tarkibida diaminokislotalar - arginin va lizin mikdori xaddan tashkari kupligidan kelib chikadi. Ularning izoelektirk nuktalari xam ishkoriy muxitga tugri keladi. Oksillar izoelektrik kuntalarda chukadigan bulganligidan gistonlar kaynatilganda fakat ishkor ishtirokida iviydi (skumbriya baligidan olingan).

Protaminlar oksillarning eng soddasi bulib, ishkoriy oksillar katoriga kiradi, lekin ularning tarkibida arginin va lizin mikdori kuprok (80% gacha, xatto, undan ortik) bulganidan kuchli ishkor xossasiga ega. Bularning tarkibida triptofan xamda oltingugrtli aminokilotalar yuk, kupincha tirozin va fenilalanin xam bulmaydi. Protaminlar suvda eriydi, kizdirilganda chukmaydi, xujayradagi muxim axamiyati shundaki, ular xujayra yadrosi tarkibiga kiradigan murakkab oksillar (nukleoproteidlar)ning komponentlaridir. Shuning uchun xam ularni yadro moddasiga boy tukimalardan, jumladan bukok bezidan olish kulay. Protaminlarning vakillari salmin, sturin, klupein, skumbrin baliklar urugida erigan xolda buladi.

Skleroproteidlar, skelet oksillari gruppasiga teri, suyak, pay, muguz, soch, jun, ipak va boshka tukima proteinlari kiradi. Ularning barchasi fibrillyar (ipsimon) oksillardir. Tayanch tukima oksillari, proteinoidlar, ya‘ni oksilsimon moddalar deb ataladigan bu gruppa okillarning xarakterli xususiyati shundaki, ular suvda, tuz eritmalarida, suyultirilgan kislota va yukori bulib, anik kushilgan spirtda erimaydi. Ularning molekulyar ogirligi yukori bulib, anik belgilangan emas. Tolali bu oksillar amorf bulib, kiskarish va kaytadan bushashish kobilyatiga ega. Skleroproteidlarning ayrim vakillari biriktiruvchi vakillari, biriktiruvchi tukima tarkibiga kiradigan kollagen va uning old moddasi-prokalogen pay va tugaylarning oksil moddasi -elastin, soch, tirnok va teri epidermining xarakterli oksili keratin va ipak oksilli fibroindir.