bu uning ammoniylashtirilishidir, ya‘ni erkin fosfat kislotani ammiak gazi bilan
26
neytrallashdir. Ammoniylashgan superfosfat gigrosko‘ik bo‘lmagan, quruq,
yo‘ishmaydigan kukundir. Uning tarkibidagi azot esa kerakli ozuqa elementidir.
Superfosfat tarkibidagi erkin fosfat kislotani gaz holatidagi ammiak bilan
neytrallash jarayonida dastlab monoammoniyfosfat hosil bo‘ladi:
H
3
PO
4
+ NH
3
= NH
4
H
2
PO
4
Neytrallanish issiqligining ajralishi hisobiga massaning harorati 80-90
O
C
gacha ko‘tariladi va buning hisobiga superfosfat birmuncha quriydi. Bunda suvda
eriydigan P
2
O
5
miqdori kamaymaydi.
Nisbatan
kuchliroq
ammoniylashtirish
natijasida
hosil
bo‘lgan
diammoniyfosfat kalsiy sulfat bilan ta‘sirlashib, dikalsiyfosfatga aylanadi:
H
3
PO
4
+ 2NH
3
= (NH
4
)
2
HPO
4
(NH
4
)
2
HPO
4
+ CaSO
4
=
CaHPO
4
+ (NH
4
)
2
SO
4
Monokalsiyfosfat ham dikalsiyfosfatga aylanadi:
Ca(H
2
PO
4
)
2
*H
2
O + CaSO
4 +
2NH
3
= 2CaHPO
4
+ (NH
4
)
2
SO
4
+ H
2
O
Bunday chuqur ammoniylashtirish natijasida superfosfatdagi suvda
eriydigan P
2
O
5
miqdori anchagina kamayadi, ammo o‘zlashadigan P
2
O
5
miqdori
sezilarli o‘zgarmaydi. Ammoniylashtirishni yanada davom ettirish P
2
O
5
retrogradatsiyasiga olib keladi – dikalsiyfosfat o‘simliklar qiyin o‘zlashtiriadigan
trikalsiyfosfat shakliga aylanadi:
2CaHPO
4
+ CaSO
4
+
2NH
3
= Ca
3
(PO
4
)
2
+ (NH
4
)
2
SO
4
Shuning uchun superfosfatning ammiak bilan neytrallash natijasida tarkibida
2% atrofida azot bo‘lgan mahsulot olinadi. Tarkibida ko‘p miqdorda (8% gacha)
azot tutgan ammoniylashtirilgan superfosfat olishda neytrallovchi vosita sifatida
suyuq ammiakatlar qo‘llaniladi.
Superfosfatni
ammoniylashtirish
aylanuvchi
barabanli
ammoniylashtirgichga uzluksiz ravishda superfosfat kiritish va uning yo‘nalishi
bo‘yicha oqimda gaz holatdagi ammiak yuborish orqali amalga oshiriladi.
27
Ammiakning me‘yori superfosfat massasining 2% ini, uning yutilish darajasi esa
97-99% ni tashkil etadi. Ammoniylashtirishda hosil bo‘ladigan guvala holatdagi
superfosfat elanadi va maydalanadi.
Qoratog‘ fosforitidan olinadigan superfosfat ni ammoniylashtirish ayniqsa
samarali hisoblanadi. Bunda kalsiy va magniy fosfat tuzlarining eritmadan to‘la
ajralishi kuzatiladi va 25
O
C gacha sovutilganda nafaqat monokalsiyfosfat
kristallanadi, balki magniy va ammoniy fosfatlari ham turli xil ikkilamchi va
uchlamchi tuzlar kristallogidratlari holatida ajralib chiqadi. Shuning uchun
Qoratog‘ fosforitidan olinadigan superfosfat ni ammoniylashtirish natijasida yaxshi
fizik xossaga ega bo‘lgan mahsulot olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: