|
3. Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashda halqaro hamkorlik.
Halqaro terrorizm — eng og’ir jinoyat bo`lib, u uzoq davom etgan jarayonlarning hosilasi hisoblanadi.
Unga qarshi kurashda davlatlararo hamkorlikning yo`lga qo`yilishi o`tgan asrning 30-yillaridan boshlangan. Masalan, 1934 yilda Madridda bo`lib o`tgan jinoyatchilikka oid qonunlarni unifikatsiyalashtirish muammolariga bag’ishlangan konferentsiyada terrorizmning «Aholini dahshatga solish va har qanday ijtimoiy tashkillashuvni yo`q qilish maqsadida biror bir vositani qo`llash» degan ma`nodagi ta`rifi qabul qilinishiga erishilgan edi.
1937 yilda 20 dan ortiq davlat terrorizmning oldini olish va bunday harakatlar uchun jazolash haqidagi Konventsiyani imzoladi. Unda terrorizm «davlatga qarshi qaratilgan, muayyan shahslar yoki aholi o`rtasida qo`rquvni keltirib chiqarish maqsadini ko`zlagan jinoiy faoliyat» deya ta`riflangan edi. Davlat boshliqlari, ularning huquqidan foydalanuvchi, ular tayinlagan yoki merosho`r bo`lgan kishilar, qayd etilgan shahslarning ayollari hayoti, sog’lig’i, ozodligiga tajovuz qilish, jamoat mulki yoki boshqa davlatning mulkiga zarar etkazish, ommaviy havf tug’dirish bilan odamlarni halok qilish niyatini ko`zlash, ko`zlagan jinoyatlarini sodir etish maqsadida qurol-yarog’ va portlovchi moddalar sotib olish, saklash va etkazib berish ana shunday jinoyat sirasiga kiritilgan edi.
Ayni paytda, terrorchilarni jinoiy javobgarlikka tortish uchun 13 davlat suveren tenglikni chegaralovchi «Halqaro jinoiy sudni tashkil etish» haqidagi Konventsiyani imzoladi. SHunday bo`lsa-da, bu hujjatlarda halqaro terrorchilarni tutib berish masalasi umuman qo`yilmagan, terrorizmning ta`rifi esa haddan tashqari kengayib ketgan edi. YUqoridagi kabi qator kamchiliklari tufayli nomlari zikr qilingan konventsiyalar zarur miqdordagi ratifikatsiyalarni to`play olmadi va kuchga kirmay qolib ketdi. SHunga qaramay, ular bu sohadagi davlatlararo hamkorlikka ozmi-ko`pmi ijobiy ta`sir ko`rsatgani shubhasiz, albatta. CHunki ularning asosiy qoidalaridan terrorizmga qarshi kurash to`g’risidagi milliy qonunlarni mukammallashtirishda foydalanildi.
1972 yilning may va sentyabr oylarida sodir bo`lgan vokealardan keyin halqaro hamjamiyat bu dolzarb va havfli hodisaga yana o`z e`tiborini qaratdi. Terrorizm haqidagi umumiy tushuncha va terrorchilik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shahslarni jazolash choralarini belgilab beruvchi huquqiy aktlar ishlab chiqildi. O`nlab davlatlarda terrorizmga qarshi kurash to`g’risidagi qonunlar qabul qilindi, ikki tomonlama va ko`p tomonlama bitimlar imzolandi. Qurolli to`qnashuvlar vaqtida terrorchilik qarakatlarini qo`llash halqaro gumanitar huquq me`yorlariga, hususan, 1949 yilda imzo-langan Urush paytida oddiy fuqarolarni himoya qilish haqidagi Jeneva Konventsiyasiga, 1977 yilda qabul qilingan Qo`shimcha protokollar qoidalariga ko`ra man etilgan.
Urushdan keyingi davr terrorchilik guruhlarining son va sifat jihatidan o`sishi bilan farklanadi. Ularning ichida «SHtern», «Irgun» (Isroil), «YAhudiylarni himoya qilish ligasi» (AKD11), «Tamil Ilam»ni ozod qiluvchi yo`lbarslar», «Baader-Maynhof», «Qora internatsional», «Butun dunyo natsional-sotsialistik itti-foqi», «Armanistonni ozod qilish mahfiy arman armiyasi» kabi uyushmalar ko`pchilikka ma`lum edi. SHuningdek, hozirda dunyoning 60 ga yaqin mamlakatlarida shunday guruhlar mavjud. Jumladan, Evropada ham «Qizil brigadalar» (Italiya), «Qizil Armiya fraktsiyasi», «Jangari kommunistik guruhlar» (Bel’giya), «Aks’on direkt» (Frantsiya), «ETA» (Ispaniya) kabi ko`p sonli terrorchilik uyushmalari faoliyat olib bormokda.
Ayni paytda, terrorchilik nafaqat siyosiy, balki katta miqdorda pul talab qilish va boshqa oddiy jinoiy maqsadlarda ham amalga oshirila boshlaganini ta`kidlash zarur. Natijada, nafaqat halqaro muhofazadan foydalanuvchilar, balki oddiy fuqarolar ham jabr ko`ra boshladi. Ularga, aholi zich yashaydigan joylar, aeroportlar, metro bekatlari, restoran va ibodathonalarda amalga oshirilgan portlatishlarni kiritish mumkin.
Bunday jinoyatlarga qarshi kurashda halqaro hamkorlik aloqalari kengayib bormokda. Jumladan, BMT huzurida halqaro terrorizm bo`yicha tashkil etilgan Mahsus qo`mita terrorizm sabablarini o`rganish, bartaraf qilish va unga qarshi kurash borasida davlatlar faoliyatini muvofiklashtirish bilan shug’ullanmoqtsa.
1973 yilning dekabrida BMT Bosh Assambleyasi halqaro muhofazadan foydalanadigan shahslar, jumladan, diplomatik agentlarga qarshi qaratilgan jinoyatlarning oldini olish va jazolash bo`yicha Konventsiyani qabul qildi. Uning 1-moddasiga muvofiq horijiy mamlakatda bo`lib turgan davlat va hukumat boshliqlari, tashqi ishlar vaziri, ularga hamrohlik qilayotgan oila a`zolari; mahsus muhofaza huquqi bo`lgan davlat vakili yoki mansabdor shahs; hukumatlararo halqaro tashkilotning mansabdor shahsi yoki agenti va ular bilan birga yashovchi oila a`zolari halqaro muhofazada bo`ladigan shahslar qatoriga kiritilgan.
Odam o`ldirish, o`g’irlash yoki shahs va uning erkinliklariga boshqa bir shaklda tajovuz qilish; erkinligi yoki shahsiyatiga havf tug’dirgan holda rasmiy idoralarga yoki shunday shahslarning transport vositalariga zo`ravonlik bilan bostirib kirish, egallab olish; tahdid, qasd qilish va shunga o`hshash bosqinchilikda ishtirok etishdek qasddan qilingan harakatlar esa halqaro jinoyat sifatida e`tirof qilinadi.
Terrorchini o`z hududida qo`lga olgan davlat amaldagi qonunlariga ko`ra uni jinoiy javobgarlikka tortish yoki boshqa davlatga shu maqsadda tutib berish uchun zarur choralarni ko`radi. Ayni paytda, ko`rilgan choralar haqida manfaatdor davlatlar yoki halqaro tashkilotlarga ma`lum qiladi. Bunday jinoyatlar:
- jinoyat shu davlat hududida yoki shu davlatda ro`yhatga olingan transport vositasi (kema, samolyot va sh.k.) bortida amalga oshirilganda;
- gumon qilinayotgan jinoyatchi shu davlat fuqarosi bo`lganda;
- jinoyat shu davlat nomidan rasmiy vazifani bajarayotgan va halqaro muhrfazadan foydalanadigan shahsga qarshi sodir etilganda davlatlarning yurisdiktsiyasi amalga oshiriladi.
Qayd etilgan harakatlarga qarshi kurash bo`yicha siyosiy kelishuvlar Evropa havfsizlik va hamkorlik Kengashi ishtirokchilarining Hel’sinki, Madrid, Vena, Parijda qabul qilgan yakunlovchi aktlarida o`z ifodasini topgan.
Ayni paytda, terrorchilik hurujlarining oldini olish va uni sodir etganlik uchun jazolash to`g’risidagi Amerika davlatlari tashkiloti (1971 y.), Evropa davlatlari (1976 y.) va Janubiy Osiyo mintaqaviy hamkorligi assotsiatsiyasi (1987 y.) tomonidan qabul qilingan uchta mintaqaviy Konventsiya ham mavjudligini qayd etish lozim.
SHu bilan birga, Evropa iqtisodiy hamjamiyati tarkibida terrorizm bo`yicha Tashqi ishlar vazirlari Qo`mitasi ham faoliyat ko`rsatayotganini ta`kidlash zarur.
Bu yo`nalishda hamkorlik qilishga intilish musulmon dunyosi mamlakatlariga ham hosdir. Ko`plab arab-musulmon davlatlari Ichki ishlar va Adliya vazirlari tomonidan 1998 yilda imzolangan terrorizmga qarshi kurash bo`yicha Arab bitimini qabul qilishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
