O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi

2. Yoritilganlik va ularning asosiy turlari

Amaliyotda ish joylarini yoritishda uch hil turdagi yoritilganlikdan foydalaniladi, ya`ni ular tabiiy, sun`iy va aralashgan holda bo`ladi.

a) Tabiiy yoritilganlik quyoshdan hamda eru-samodan qaytayotgan quyosh nuridan hosil bulgan yorug’lik mahsulidir.

Tabiiy yorug’lik issiqlik va yorug’lik doimiylariga ega bo`lib, ular quyoshdan kelayotgan issiqlik uchun 1317 Vt/m² ga, yorug’lik uchun esa 137000 lk.ga tengdir.

Tabiiy yorug’likning afzalliklari shundaki, uning tarkibida o`ta foydali ul’trabinafsha va infraqizil nurlari mavjud bo`lib, bu nurlar muhitni sog’lomlashtirishga hizmat qiladi, ya`ni mikroblarni o`ldirish hususiyatiga ega.

Tabiiy yorug’likdan uch hil moslamalar yordamida, ya`ni tomdan fonar orqali, devordan deraza orqali va aralash holdagi tizimlardan foydalaniladi. Tabiiy yoritilgan tizimlariga qo`yiladigan talablar quyidagilardan iborat:

-YOrug’lik miqdorini binolarning vazifasiga qarab tanlanishi, yo`naltirilgan yoki tarqoq hollarda bulishligini ta`minlanishi;

-Insolyatsiya va yorug’lik me`yorlaridan kam bo`lmasligini ta`minlanishi.

b) Sun`iy yorug’lik tabiiysiga nisbatan bir oz qimmatga tushsada, ish joylarini yoritishda imkoniyati cheksizdir. Sun`iy yorug’lik umumiy, mahalliy va aralash ko`rinishda bo`ladi.

-Umumiy yorug’lik binoda bir tekis yoritilganlikni ta`minlay oladi.

-Mahalliy yorug’lik esa faqat asosiy ish joyidagi yoritilganlikni me`yor talabi darajasida ta`minlaydi.

-Aralash yorug’lik, mahalliy yoritilganlikni, umumiy yoritilganligi bilan birgalikda qo`llanilganligidir.

Bu hildagi ya`ni aralash yoritilganlik usuli, binolardagi yarqiroqlik tafovuti-kontrastni yumshatadi hamda me`yor talabini to`la qondira oladi.

v) YOritilganlikni vazifasiga qarab ishchi va nazorat turlaridan tashqari yana favqulodda zarur holatlarda hizmat qiladigan ikki turi ham mavjud. Ularni avariya va evakuatsiya yoritilganliklari deyiladi hamda miqdorlari 0,5 -2,0 lyuks bo`ladi.