O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Vazifalar:	Ahamiyati:
Xulosa:

4-mavzu. Mintaqalarning tabiiy-iqtisodiy salohiyati va uni baholashning uslubiy asoslari.

Keys-stadi savollari. 4- mavzu

1-topshiriq. Ushbu slaydni to’ldiring. Mintaqalarni o’rganishning antinomik tavsifdagi olti xil metodologik yondashuvlarni shartli ravishda uch juftlikka ajrating.

2-topshiriq. Ushbu slaydni to’ldiring. Iqtisodiy salohiyatning asosiy elementlarini (unsurlarini) ko’rsating.

3-topshiriq. Ushbu slaydni to’ldiring. Mamlakat mintaqalarini iqtisodiy salohiyatiga ko’ra uch guruhga ajrating va asoslab bering.

Guruhlar	Indekslar	Mintaqalar nomi
I
II
III

4-topshiriq. Test savollari.

1.Mintaqa iqtisodiy salohiyatining tarkibiy unsurlari qaysi javobda berilgan ?

1. 
   ishchi kuchi salohiyati, ishlab chiqarish, innovatsion
   
2. 
   mineral xom ashyo, infratuzilmaviy, mehnat, ishlab chiqarish, innovatsion
   
3. 
   tabiiy resurslar, infratuzilma, innovatsion
   
4. 
   mehnat resurslar, infratuzilmaviy, innovatsion
   

2.Mintaqada mehnat resurslari salohiyatini baholash qaysi ko’satkichlarga asoslanadi ?

1. 
   bandlik ko’rsatkichlari
   
2. 
   ta’lim darajasi
   
3. 
   miqdor va sifat ko’rsatkichlari
   
4. 
   mehnat unumdorligi
   

3.O’zbekistonda mintaqalar iqtisodiyoti raqobatdoshliligini oshirishda qaysi omillar muhim rol o’ynaydi ?

1. 
   ishlab chiqarish omillari
   
2. 
   investitsiyalar va ishlab chiqarish samaradorligi
   
3. 
   erkin iqtisodiy zonalar va hududiy ishlab chiqarish klasterlari
   
4. 
   sanoat ishlab chiqarish va eksport salohiyati
   

4.Mintaqa iqtisodiy salohiyatining tarkibiy unsurlari qaysi javobda berilgan?

1. 
   Mehnat resurslari salohiyati
   
2. 
   Ilm-fan, texnika- texnologiya, tabiiy-iqtisodiy salohiyat
   
3. 
   Tabiiy resurslar
   
4. 
   Mehnat resurslar
   

5. Qashqadaryo viloyatida qanday gaz konlari mavjud ?

1. 
   Shimoliy Olamushuk, Xartum
   
2. 
   Sho’rtan, Ko’kdumaloq
   
3. 
   Xo’jaobod, Xo’jausmon
   
4. 
   Ko’kdumaloq, Xauzak
   

6. O’zbekistonning asosiy qora va rangli metallurgiya mintaqalarini ko’rsating.

1. 
   Bekabod, Chirchiq, Termiz, Samarkand
   
2. 
   Bekabod, Olmaliq, Navoiy, Chirchiq
   
3. 
   Bekabod, Angren, Olmaliq, Samarqand
   
4. 
   Bekabod, Urganch, Navoiy, Jizzax
   

7. Nisbiy samaradorlikning integral ko’rsatkichlari o’zgarishi nimaga olib keladi?

1. 
   uchinchi guruh ikkinchi guruhga aylanadi
   
2. 
   uchinchi guruh to’rtinchi guruhga aylanadi
   
3. 
   ikkinchi guruh uchinchi guruhga aylanadi
   
4. 
   birinchi guruh to’rtinchi guruhga aylanadi
   

8. Kuzatuvlar nisbiy samaradorlikning integral ko’rsatkichlari kaysi viloyatlarda boshqa mintaqalarga nisbatan yaxshi ekanligini ko’rsatdi?

1. 
   Jizzax va Namangan
   
2. 
   Toshkent va Jizzax
   
3. 
   Samarqand va Xorazm
   
4. 
   Qashqadaryo va Surxondaryo
   

9. Hududlar ijtimoiy - itqtisodiy rivojlanish darajalariga bevosita ta’sir ko’rsatuvchi omilni aniqlang ?

1. 
   Hududlar iqtisodiy salohiyati
   
2. 
   Hudulardagi aholining bandlik ko’rsatkichi
   
3. 
   Hududlarda erlarning unumdorlik darajasi
   
4. 
   Hududlardagi ijtimoiy yordam
   

10. Turli geografik fenomenlarning hududiy evolyutsiyasidagi yagona ritm(marom)ni aniqlashda samarali hisoblanadigan yondashuvni aniqlang?

1. 
   Topotsentrik yondashuv
   
2. 
   Finalizm yondashuv
   
3. 
   Funktsional yondashuv
   
4. 
   Kauzal yondashuv
   

5-topshiriq. O’zbekiston hududlarini iqtisodiy salohiyatiga ta’sir etuvchi omillar klasterini tuzing.

O’zbekiston iqtisodiy hududlari:	Ta’sir etuvchi omillar:	Xulosa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

6-topshiriq. Ishlab chiqarish kuchlarining tezkorlik bilan taraqiy etayotganligi sanoatni ko’plab mineral xom-ashyo bilan uzluksiz ta’minlashni taqozo etadi. Bu esa o’z navbatida er qa’ridan ko’plab foydali qazilma boyliklarni qazib olishga undaydi. Ayniqsa, ochiq usulda qazib olinadigan ma’dan konlari atrof-muhitni ko’proq ifloslaydi. Qazilma boylikning yuzini ochishda ko’pincha portlashlar qilinib, yuzadagi to jinslari ma’lum qalinlikda yumshatiladi. Portlash natijasida jinslar turli tomonga sochilishi va ular qo’porib tashlanishi tufayli havoga ko’p miqdorda chang zarrachalari ko’tariladi.

Ishning maqsadi: viloyatning resurslar bilan ta’minlanganligini va balans ko’rsatkichlarini baholashdan iboratdir.

Identiv o’quv maqsadlari:

1. Tabiiy resurslar haqida ko’nikma xosil qiladilar;

2. Resurslar bilan ta’minlanganligini baholay oladilar;

3. Xar bir viloyatning resurslardan foydalanish va balans ko’rsatkichlarini hisoblay oladilar

Ishni bajarish tartibi: Viloyatning resurslar bilan ta’minlanganlik va ekologik xavfsizlik qo’yidagi ko’rsatkichlarga qarab baholanadi:

1) Viloyatning resurslar bilan ta’minlanganlik ko’rsatkichlari:

1. Tabiiy biogeotsenozlar qismi – U_tab :

U_tab = ΣS_ibgts / S,

Bu erda: Si_bgts – i-chi tabiiy biogeotsenozning yuzasi (km²);

S – viloyat yuzasi (km²);

n – viloyatdagi tabiiy biogeotsenozlarning soni.

2. O’rmon qismi – U_ur :

U_ur = S_ur / S,

Bu erda: S_ur – o’rmonlar yuzasi (km²);

S – viloyat yuzasi (km²);

3. Viloyatda oksigenni tabiiy takror ishlab chiqarish – P_v (t/yil)

P_v = ΣS_ibgts ·Y,

Bu erda: Si_bgts – i-chi tabiiy biogeotsenozning yuzasi (km²);

Y – i-chi o’simliklar hamjamiyati tomonidan yildagi oksigenni takror ishlab chiqarish:

3 - jadval

№	Biogeotsenoz turi	Oksigennitakror ishlab chiqarishY, t/km^2
1	Aralashgan o’rmon	1000-1500
2	Dala	500-600
3	Cho’l	400-500
4	Suv sathi	100
5	Shahar	80-100

1, 2 va 3- ko’rsatkichlar viloyatning resurslar bilan ta’minlanganligini xarakterlanadilar.

2) Viloyatning resurslardan foydalanish ko’rsatkichlari:

Viloyatdagi ishlab chiqarish korxonalar bilan oksigendan haqiqiy foydalanish — P_p (t/yil).

Oksigendan haqiqiy foydalanish ifloslantiruvchi moddalar chiqindilarining hajmiga qarab aniqlanadi. Asosiy ifloslantiruvchi moddalar deb uglerod va azot oksidlari hamda oltingugurt dioksidiga aytiladi.

P_p =0,571· M_CO + 0,696M_NO2+ 0,5M_SO2

3) Viloyatning resurs balanslarining asosiy ko’rsatkichlari:

Oksigenni takror ishlab chiqarishbalansi — P (ming t./yil):

P = 0.04·P_v - P_p,

Bu erda: 0.04 – ekotizimlar uchun zarar etkazmasdan olinadigin oksigen qismini aniqlovchi koeffitsient.

Agar P<0 bo’lsa muvozanat buzilgan bo’ladi, agar P ≥ 0 – muvozanat saqlanadi.

5-mavzu. Mintaqalar aholisi va mehnat resurslari