|
Ikkita yuqori tepachalarda (colliculi superior) po‘stloq osti ko‘ruv markazi, ikkita ostki tepachalarda (colliculi inferior) esa po‘stloq osti eshituv markazi joylashgan. Yuqorigi tepachalar o‘rtasidagi egatda shishsimon tana (corpus pineale) engashib turadi. Har bir tepachadan tashqi tomonga qarab tepacha yelkalari yo‘naladi. Yuqorigi tepacha yelkasi (brachium colliculi superior) lateral tizzasimon tanaga qarab yo‘nalib, qisman ko‘ruv yo‘liga o‘tib ketadi.
Oraliq miya (diencephalon) murakkab tuzilishga ega. U o‘rta miya bilan oxirgi miya oralig‘ida joylashgan. Taraqqiyoti va faoliyatiga ko‘ra oraliq miyani ikki qismga: 1.Orqa (dorsal) filogenez nuqtai nazaridan yangi, afferent yo‘llar markazi bo‘rtiq sohasi. 2.Oldingi (ventral) filogenez jihatidan eski, oliy vegetativ markaz bo‘rtiq osti sohasidan iborat.
Bo‘rtiq sohasi (thalamencephalon) o‘z navbatida k o‘ruv bo‘rtig‘i, bo‘rtiq orqasi va bo‘rtiq usti sohalariga bo‘linadi.
Ko‘ruv bo‘rtig‘i (talamus opticus) III qorinchaning ikki yon tomoniga joylashgan oval shakldagi kulrang modda to‘plamidan iborat. (128-rasm). Uning oldingi uchi torayib oldingi bo‘rtiqni (tuberculum anterius), orqa uchi esa kengayib yostiqchani (pulvinar) hosil qiladi. Ko‘ruv bo‘rtig‘ining ichki yuzasi III qorincha bo‘shlig‘ining yon devorini, ustki yuzasi esa yon qorinchalar markaziy qismining tubini hosil qiladi.Uning ustki yuzasi ichki yuzasidan ingichka oq miya hoshiyasi (stria medullaris thalami) bilan ajrab turadi. O‘ng va chap ko‘ruv bo‘rtiqlarining ichki yuzasi o‘zaro bo rtiqlararo bitishma (adhesio interthalamica) vositasida qo‘shiladi. Uning lateral yuzasi ichki kapsulaga tegib turadi. Pastdan va orqadan o‘rta miyaning qopqoq qismi bilan chegaralanadi. Ko‘ruv bo‘rtig‘ida 40 ga yaqin hujayralar to‘plami (o‘zaklar) bo‘lib, ular o‘zaro yupqa oq modda qatlami (stria medullaris thalami) vositasida ajralib turadi. Ularning asosiylari oldingi, medial, lateral, markaziy, ventro-lateral va orqa o‘zaklardir. Ko‘ruv bo‘rtig‘ining faoliyati juda muhimdir. U po‘stloq osti sezuv markazi bo‘lib, unda bosh miya po‘stlog‘iga boruvchi afferent yo‘llar tugaydi. Oldingi o‘zakda so‘rg‘ichsimon tanadan keluvchi va ko‘ruv bo‘rtig‘ini hidlov sohasi bilan bog‘lovchi Vik-d-Azir yo‘li tugasa, ventro-lateral o‘zakda medial qovuzloq tugaydi. Yostiqcha esa po‘stloq osti ko‘ruv markazi bo‘lib, unda ko‘ruv yo‘li tolalari tugaydi.
Bo‘rtiq orqasi sohasi (metathalamus) juft lateral va medial tizzasimon tanalardan iborat. Tizzasimon tanalar cho‘zinchoq oval shaklida bo‘lib, o‘rta miya tomidagi tepachalar bilan ularning yelkachalari vositasida bog‘langan. Lateral tizzasimon tana (corpus geniculatum laterale) ustki tepachalar va yostiqcha bilan birgalikda po‘stloq osti ko‘ruv markazi, medial tizzasimon tana (corpus geniculatum mediale) pastki tepachalar bilan birgalikda po’stloq osti eshituv markazi hisoblanadi.
Bo‘rtiq usti sohasiga (epithalamus) shishsimon tana (corpus pineale) kiradi. U piliksimon tasmali o‘simta (habinulae) yordamida o‘ng va chap ko‘ruv bo‘rtig‘ining medial yuzasiga birikadi. Piliksimon tasmalarni o‘ng va chap talamuslarning miya hoshiyasiga birikkan joyida uchburchaksimon kengayma (trigonum habinulae) hosil bo‘ladi. Piliksimon o‘simtalarning oldingi shishsimon tana birikkan qismi o‘zaro bitishma (commisura habinularum) hosil qiladi. Shishsimon tananing old va past tomonidan ko‘ndalang yo‘nalgan tolalar - epitalamik (orqa) bitishma (commissura epithalamica, posterior) joylashgan.
Bo‘rtiq osti sohasi (hypothalamus) III qorinchaning tubini hosil qilishda ishtirok etadi. Uning tarkibiga ko‘ruv nervi kesishmasi, ko‘ruv yo‘li, kulrang tepacha, quyg‘ichsimon o‘simta, gipofiz va so‘rg‘ichsimon tana kiradi. Bo‘rtiq osti sohasi ikki: oldingi (regio hypothalamica anterior) yoki ko‘ruv qismi (pars optica) tarkibiga kulrang tepacha (tuber cinereum), quyg‘ichsimon osimta (infundibulum), gipofiz (hypophysis), ko‘ruv nervi kesishmasi (chiasma opticus) va ko‘ruv yo‘li (tractus opticus) kiradi. Orqa (regio hypothalica posterior) yoki hidlov qismiga (pars olfactoria) so‘rg‘ichsimon tana, bo‘rtiq osti sohasida (regio subthalamica) joylashgan Lyuis tanasi kiradi.
Gipotalamusda 30 dan ortiq o‘zaklar bo‘lib, ularning shakli va hajmi har xil. Ular joylashishiga qarab uch sohaga: oldingi (regio hypothalamica anterior), oraliq (regio hypothalamica intermedia) va orqa (regio hypothalamica dorsalis) bo‘linadi. Gipotalamusning nerv hujayralari sekret ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lib (neyrosekret), bu sekret shu hujayra tolalari orqali gipofizga boradi. Bu o‘zaklarni gipotalamusning neyrosekretor o‘zaklari deyiladi. Ularga gipotalamusning oldingi sohasida joylashgan supraoptik o‘zak (nucleus supraopticus) va paraventrikulyar o‘zaklar (nucleus paraventricularis) kiradi. Bu o‘zaklar hujayralari o‘simtasi gipotalamo-gipofizar dastani hosil qilib gipofizni orqa bo‘lagida tugaydi. Gipotalamusni oraliq sohasida: ravoqsimon o‘zak (nucleus arcuatus), gipotalamusning oldingi va orqa medial o‘zaklari (nuclei hypothalamicus ventromedialis et dorsomedialis), gipotalamusning dorsal o‘zagi (nucleus hypothalamicus dorsalis), quyg‘ich o‘zagi (nucleus infundibularis), kulrang tepalik o‘zagi (nucleus tuberalis) joylashgan. Gipotalamusning orqa hidlov sohasida joylashgan juft so‘rg‘ichsimon tana (corpora mamillaria) diametri 0,5 sm keladigan yumaloq oq moddadan iborat. Oq moddaning ichida kulrang modda, so‘rg‘ichsimon tananing medial va lateral o‘zaklari (nuclei corporis mamillaris medialis et lateralis) joylashgan.
Yangi tug‘ilgan chaqaloq oraliq miyasi nisbatan yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Ko‘ruv bo‘rtig‘i bola 2 yoshga to‘lguniga tez o‘sib keyinchalik sekinlashadi. Uning kengligi 2 yoshda 3 marta, uzunligi esa 13 yoshda 2 marta kattalashadi, balandligi 40% o‘sadi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqda medial o‘zak yaxshi rivojlangan bo‘lsa, lateral o‘zak va yostiqcha bola tug‘ilganidan keyin tez o‘sadi. Tizzachali tanalar yangi tug‘ilgan chaqaloqda yaxshi rivojlangan bo‘lib, keyinchalik asta-sekin kattalashadi. Yangi tug‘ilgan bolada bo‘rtiq osti sohasi o‘zak hujayralari ham to‘liq takomillashmagan bo‘ladi. O‘zaklarning taraqqiyoti va yetilishi har xil davrlarda tugaydi. Hid bilish faoliyati bilan bog‘liq so‘rg‘ichsimon tana va Luis tanasining rivojlanishi bola 3 yoshga to‘lgunida tugaydi. Kulrang do‘mboq hujayralari 6 yoshlarda rivojlanadi. Bo‘rtiq osti markaziy kulrang moddasining rivojlanishi balog‘at davrida tugaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
