O‟zbekiston Respublikasi Oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi N. N. Maxmudov, T. R. Yuldashev, B. Sh. Akramov

 
6.5. Gaz separatorlarining ishlash prinsipi 
 
Kon  qurilmalarida  gazni  tashishga    tayyorlashda  gazning  tarkibidan  har 
qanday usullarda suvni va suyuqlik komponentlarini ajratib olishda aralashmadagi 
komponentlarning  har  xil    fizik  xossalariga  asoslangan  tartibda  ta‟sir  etuvchi 
ajratgichlarning  konstruksiyalari  qо„llaniladi.  Gazni  suyuqlik  tomchilaridan  va 
mexanik aralashmalardan ajratishda gravitatsiyali va inersion prinsipli ajratgichlar 
kо„proq qо„llaniladi.  
Konstruktiv  jihozlanishi  bо‘yicha
  –  ajratgichlar  inersion  tartibda 
qо„llanilishiga muvofiq ikki turga bо„linadi: 
jalyuzli
 – gazdan suyuqlik gaz oqimini 
yо„nalishini  kо„p  marta  о„zgartirish  hisobiga  ajraladi;   
siklonli 
–  gazni  buralma 
oqimini hosil qilish orqali amalga oshiriladi.  
Geometrik  shakliga  muvofiq
  –  ajratgichlar  tik,  yotiq  va  sferik  kо„rinishda 
bо„ladi. Bu konstruksiyalarning har biri ma‟lum afzallik va kamchiliklarga ega.  
Tik  ajratgichlar
  –  oqimning  pulsatsiyasida  yaxshi  ishlaydi  va  yengil 
tozalanadi. Suyuqlik maydonining yuzasini kichikligi boshqa turdagi ajratgichlarga 

---

 
 
167 
nisbatan  suyuqlikni  teskari  bug„lashini  keskin  kamaytiradi.  Tik  ajratgichlarning 
afzalligi – suyuq fazaning chiqib ketishida sath rostlagich ishi ishonchlidir. 
Yotiq  ajratgichlar
  –  tashishda  qulayligi,  katta  hajmdagi  gazlarni  ishlashda 
tejamkordir.  Bir  xil  о„tkazuvchanlikda  yotiq  ajratgichning  diametri  tik  ajratgich 
diametridan kichik bо„ladi.  
 Ajratgichlar 
turlariga 
bog„liq 
bо„lmagan 
holda 
ajratgichlarga, 
koagulyatsiyali (chо„kindi hosil qiluvchi) va yig„ma seksiyali bо„ladi. 
Ajratuvchi seksiyali
 – shartli  holda birlamchi va ikkilamchi turlarga ajratishi 
mumkin. 
Birlamchi 
seksiya  gazning  tarkibidan  asosiy  yirik  suyuqlikning  dispers 
massasini  ajratadi.  Uning  ish  samaradorligini  oshirish  uchun  kirishdagi  quvurcha 
tangensial  holda  joylpashtiriladi.  Bunda  gaz  oqimi  tо„g„ri  kiritilganda  oqimning 
oldiga  sachratuvchi  (tarqatuvchi)  tо„siq  о„rnatiladi.  Oqimning  tangensial  kirib 
kelishida  suyuqlik  gazdan  markazdan  qochma  kuch  ta‟sirida  ajraladi  va  tо„g„ri 
oqim yо„nalishini о„zgartiradi.  
Ikkilamchi  ajratish  yoki  chо‘kma  seksiya
  –  suyuqlikni  о„rtacha  despers 
qismini  ajratishga  mо„ljallangan.    Ajratishning  ososiy  prinsipi  gazning  kichik 
tezligida gravitatsiali chо„ktirishga asoslangan.  Gravitatsiyali chо„ktirishda asosiy 
talab  oqimni  turbulentligini  kamaytirish  uchun  ajratgichlarning  ba‟zi  bir 
konstruksiyasida .oqimni tо„g„rilovchi maxsus moslamalar о„rnatiladi.  
Koagulyatsiya  seksiyasi    (tuman  ekstratori
)    -  chо„ktiruvchi  seksiyalarga 
chо„kmagan  juda  kichik  suyuqlik  tomchilarni  ushlab  qolish  uchun  xizmat  qiladi. 
Mayda  tomchilarni  koagulyatsiyalash  va  ushlab  qolishda  har  xil  turdagi    jalyuzli 
nasadkalardan  foydalaniladi.  Ularda  ajratadigan  muhit  bilan  katta  kontakt  yuzasi 
hosil  qilinadi  va  inersion  kuchdan  foydalaniladi.    Kichik  о„lchamdagi  tomchilar  
(diametri 100 mkm.dan kichik) jalyuz nasadkasi yordamida olib chiqib ketiladi va 
simli tо„rlardan tashkil topgan kapillyarli  tuman ekskatorida ushlab qolinadi.  
Yig‘ma seksiya
  –  ajratilgan  suyuqliklarni  tо„plash  va  chiqarib  ketish  uchun 
xizmat qiladi.  U yetarli kattalikdagi hajmga ega bо„ladi va qulay joylashtirilishi, 
ajratgich  tо„xtovsiz  oqimda  normal  ishlashi  hamda  ajratilgan  suyuqlik  gazning 
oqimiga  ta‟sir  qilmasligi  kerak.    Tomchilarni  koagulyatsiya  jarayoni  nobarqaror 
bо„lib,  uning  barqarorlashishi  uchun  aniq  vaqt  talab  qilinadi.  Tomchilarning 
о„lchami 10
-5   
sm.gacha  bо„lganda 
Broun 
harakatiga ega bо„ladi, undan yuqorida 

---

 
 
168 
esa – turbulent oqim bо„ladi.  Ma‟lumki, gazning zichligi suvning zichligidan juda 
ham  kichik  bо„lganligi  uchun  gaz  oqimining  turbulentligida  tomchilarning 
о„lchami  10
-4
  sm.dan  katta  bо„lganda  inersion  kuchlar  katta  ta‟sir  kо„rsatadi  va 
tomchilarning  mustahkamlanishi  asosan  turbulentli  koogulyatsiya  natijasida 
boradi.    Tomchilarning  о„sishi  turbulent  pulsatsiya  ta‟sirida  parchalanguncha 
davom  etadi.  Shu  paytdan  boshlab  gazning  oqimida  tomchilarni  yiriklashishi  va 
parchalanish 
muvozanati 
о„rnatiladi. 
Gaz 
suyuqlik 
tizimida 
oqim 
mustahkamligining  umumiy    nazariyasidan  ma‟lumki,  suyuqlik  tomchisi  pardali 
oqim  sirtidan  uzilganda  az  va  suyuqlikning  tezligini  maksimal  qiymati  gorizontal 
quvurlar  orqali  birgalikda  harakatlanganda  sodir  bо„ladi.  Yuqoridagi  fikrlardan 
shuni  xulosa  qilish  mumkinki,  eng  yaxshi  gaz  suyuqlik  ajratgich  –  gorizontal 
quvurning  bir  qismi  bо„lib,  mualloq  tomchini  pardali  holatga  о„tkazishini 
ta‟minlashda  uning  kirish  qismiga  maxsus  qurilma  о„rnatiladi.  Bunday 
qurilmalarga har  xil turdagi buralmalar, qanotchalar, shneklar va boshqalar kiradi.