O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Tetratsiklinlar 
Tetratsiklinlar tuzilish asosida 4ta 6 a'zoli sikllarni kondensatsiyalanishidan hosil 
bo‘lgan guruh antibiotiklaridan iborat. Biosintetik yo‘l bilan (fermentatsiya) 
quyidagi dori vositalar olinadi:
______________________ 
1
Eritromitsin guruhidagi makrolidlarning tuzilish asosi geteroatom kislorodini 
tutgan 14-a'zoli halqa hisoblanadi. Azitromitsin tipidagi azalidlarda esa geterogen 
azot va kislorod tutgan 15-a'zoli halqa hisoblanadi. Antibiotik djozamin (vilprafen) 
16-a'zoli lakton halqasiga ega.
oksitetratsiklin digidrat (terramitsin, tetran, tarxotsin)- 
Streptomyces rimosus 
ishlab 
chiqaradi, tetratsiklin (desxlorbiomitsin)- 
Streptomyces aureofaciens
1
ishlab 
chiqaradi. Demeklotsiklin 
Streptomyces aureofaciens 
ning mutant shtammi ishlab 

---

- 853 -
chiqaradi. Yarim sintetik tetratsiklinlarga metatsiklin gidroxlorid (rondomitsin), 
doksitsiklin gidroxlorid (vibramitsin), minotsiklin va boshqalar mansub.
Tetratsiklinlar keng ta'sir spektriga egalar. Ular gramm musbat va gramm 
manfiy kokklar, batsillyar ich burug‘, qorin tifi, zaxm, juda xavfli infeksiyalar-qora 
o‘lat, tulyaremiya, brutsellez, vabo qo‘zg‘otuvchilariga, xlamidiy, ba'zi sodda 
hayvonlar (amyobali ich burug‘ qo‘zg‘otuvchisi) qarshi faollikka egadirlar.
Protey, ko‘k yiring tayoqchasi, haqiqiy viruslar va patogen zamburug‘larga 
tetratsiklinlar ta'sir ko‘rsatmaydilar. Gramm musbat mikroorganizmlarga ta'siriga 
ko‘ra ular penitsillinlardan kuchsiz. Tetratsiklinlarga mikroorganizmlar 
chidamlilikni sekin ortiradilar. 
Ularning mikroblarga qarshi ta'sir mexanizmi bakteriyalar ribosomalarida, 
hujayra ichida oqsil sintezini susayishi bilan bog‘liq.
Bundan tashqari tetratsiklinlar metallar (Mg
2+
, Ca
2+
) bilan xelat birikmalar hosil 
qiladilar va ferment sistemalarini susaytiradilar. Tetratsiklinlar bakteriostatik ta'sir 
ko‘rsatadilar. Ular ayniqsa ko‘payotgan bakteriyalarga nisbatan faoldirlar. 
Faolliklari bo‘yicha barcha tetratsiklinlar o‘xshash. Tetratsiklinlar me'da va 
ichakdan so‘riladi. Absorbsiya to‘liq bo‘masada (ayniqsa ovqatdan so‘ng 
ichilganda), organizmda bakteriostatik konsentratsiya hosil qilish uchun yetarlidir. 
Ichilganda qon zardobida eng katta konsentratsiya 2-4 soatdan keyin hosil bo‘ladi. 
Tetratsiklinlar kalsiy, temir, alyuminiy ionlari bilan xelat birikmalar hosil qiladilar 
va ular so‘rilmaydi.
______________________ 
1
Xlorni kam tutgan ozuqa muhitidan fermentativ usul bilan olinadi.
Shu sababli ovqat mahsulotlarida (masalan sut va sut mahsulotlarida kalsiy 
ionlarini bo‘lishi) yoki tarkibida ushbu ionlar bo‘lgan moddalarning (masalan 
antatsid vositalar) bo‘lishi tetratsiklinlarning so‘rilishini buzadi. Bu ma'noda kalsiy 
ionlari bilan kam xelat birikmalar hosil qiluvchi doksitsiklin va minotsiklin alohida 
o‘rin tutadi. Chunki ularni so‘rilishiga ovqat hazm traktida ovqat mahsulotlarini 
bo‘lishi ta'sir ko‘rsatmaydi va ular to‘liq va tez so‘riladilar.

---

- 854 -
Sirkulyasiyadagi qonda tetratsiklinlarni anchagina qismi (20-80%) oqsillar 
bilan bog‘lanadi. Demeklotsillin, doksitsillin va metatsiklin eng davomli ta'sir 
ko‘rsatadilar. Ta'sir davomliligi bo‘yicha tetratsiklinlar quyidagi tartibda 
joylashadilar: demeklotsiklin > doksitsiklin > metatsiklin > oksitetratsiklin > 
tetratsiklin. 
Tetratsiklinlar ko‘pgina to‘qima to‘siqlaridan, Shu jumladan yo‘ldoshnikidan 
ham yaxshi o‘tadilar. Ularning ma'lum miqdori gematoensefalik to‘siqdan ham 
o‘tadi, ammo ichilganda orqa miya suyuqligida (likvor) tetratsiklinlarning 
bakteriostatik konsentratsiyasi hosil bo‘lmaydi. Uni hosil qilish uchun 
antibiotikning qondagi konsentratsiyasi juda yuqori bo‘lishi kerak. Bunday holatda 
dori vositalarni parenteral (ayniqsa tomirga) yo‘l bilan kiritib hosil qilish osonroq 
(masalan doksitsiklin gidroxloridni). Minotsiklin amaliy jihatdan bosh miya 
to‘qimasiga o‘tmaydi. Tetratsiklinlarning oz miqdori jigar va suyaklarda ancha 
uzoq vaqt aniqlanadi.
Tetratsiklinlar peshob va safro tarkibida ajraladi. Safro tarkibida ajralgan 
tetratsiklinlarning bir qismi ingichka ichakda qayta so‘riladi. Doksitsillin asosan 
safro tarkibida ajraladi. Najasda 90% gacha dori vosita aniqlanadi.
Tetratsiklinlar qo‘llashga keng ko‘rsatmalarga egadirlar. Ular rikketsiozlar, 
toshmali tif, mikoplazmalar qo‘zg‘atgan zotiljam, xlamidiyalar qo‘zg‘atgan 
infeksiyalarda (zotiljam, psittakoz, traxoma va boshqalar) va amyobali ich burug‘, 
kokklar qo‘zg‘atgan infeksiyalarda, leptospirozalarda samaradordir.