O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Gistoshizotrop vositalar 
Plazmodiylarni preeritrotsitar shakllarini rivojlanishini to‘xtatuvchi dori 
vositalarga yuqorida ko‘rib chiqilgan xloridin mansubdir Plazmodiylarning 
paraeritrotsitar shakllariga 8-aminoxinolin hosilasi bo‘lgan primaxin halokatli 
ta'sir ko‘rsatadi. U plazmodiylarni jinsiy shakllariga ham ta'sir ko‘rsatadi 
(gamontotsid ta'sir). Me'da-ichak traktidan yaxshi so‘riladi. Qon zardobida 
maksimal konsentratsiyasi 2 soatdan keyin hosil bo‘ladi. Organizmda dori vosita 
tez kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi. Buyrak orqali asosan metabolitlar 
ko‘rinishida ajraladi (1 sutka davomida). 
Uch kunlik bezgakni kech qaytalanishi hamda bezgakni vositachi orqali 
tarqalishini oldini olish uni qo‘llashga asosiy ko‘rsatma (gamontotrop ta'sirga 
ega ekanligidan) hisoblanadi. 
Noxush ta'sirlar sifatida dispepsik o‘zgarishlar, metgemoglobinuriya, 
leykopeniya, ba'zida agranulotsitoz kuzatilishi mumkin. Nasliy enzimopatiya 
(eritrotsitlarda glyukoza-6-fosfat yetishmasligi)si bo‘lgan shakllarda o‘tkir 
gemoliz va gkmoglobinuriya rivojlanadi. 

---

- 930 -
Primaxinni boshqa dori vositalar bilan qo‘shib (bir vaqtda va ketma-ket) 
ishlatish mumkin.
 
Gamontotrop vositalar 
Jinsiy hujayralarga ta'sir ko‘rsatuvchi dori vositalar gamontotsid 
(primaxin) yoki gamontostatik (xloridin) xossaga ega bo‘lishlari mumkin. 
Gamontotsid vositalar ta'sirida plazmodiylarning jinsiy hujayralari inson 
organizmida halok bo‘ladi. Gamontostatik vositalar jinsiy hujayralarni faqat 
jarohatlaydilar va Shuning natijasida sporogoniya (turli bosqichlarida) jarayoni 
buziladi. 
Bezgakka qarshi vositalarni qo‘llash prinsiplari 
Bezgakka qarshi vositalarni bezgakni oldini olish va davolash maqsadida 
qo‘llashadi. 
Shaxsiy ximioprofilaktika sog‘lom odamni bezgak bilan kasallanib qolish 
xavfi bor tumanda bezgakni oldini olishni nazarda tutadi. Eng maqbul vosita 
sporozoitotsid ta'sir ko‘rsatishi kurak edi. Ammo bunday dori vosita yo‘q, Shu 
sababli preeritrotsitar (birlamchi to‘qima) shakllariga ta'sir etuvchi moddalarni 
qo‘llashadi. Shunday dori vositalardan xloridin yuqorida qayd etilgan edi. 
Shaxsiy ximioprofilaktika maqsadida ko‘pincha gematoshizotrop vositalardan 
xingamin, mefloxin hamda doksitsiklin
1
ni qo‘llashadi. Ular isitmalash xurujini 
rivojlanishini oldini oladilar. Bezgakni davolash enteral qo‘llaniladigan, 
plazmodiylarni eritrotsitar shakllariga ta'sir etuvchi, gematoshizotrop vositalar 
(xingamin) bilan amalga oshiriladi. Xingamin va unga o‘xshash dori vositalarga 
chidamlilik orttirgan plazmodiylar qo‘zg‘otgan bezgakni davolashda ko‘pincha 
xinin, xloridin, sulfanilamidlar va sulfonlar yaxshi natija beradi. Ko‘proq ta'sir 
mexanizmi 
turlicha 
bo‘lgan bezgakka qarshi vositalarni birgalikda 
(kombinatsiya) qo‘llashadi. Tez rivojlanuvchi bezgakda, ayniqsa, bezgak 
komasida (tropik bezgak asorati) gematoshizotrop moddalarni (masalan, xinin, 
xingamin), odatda, katta dozada parenteral kiritiladi. Uch va to‘rt kunlik 
bezgakda to‘liq davolanishni faqat gematoshizotrop vosita-larni o‘zi ta'minlay 

---

- 931 -
olmaydi, chunki paraeritrotsitar shakllarni rivojlanishi tufayli hastalik 
qaytalanishi mumkin.
Shu sababli hastalikni kech qaytalanishini (epidemiyadan oldin) 
ximioprofilaktikasi maqsadida paraeritrotsitar shakllarga ta'sir ko‘rsatuvchi dori 
vositalarni berish lozim (primaxin). 
_________________________ 
1
Malaronni (atovakvon + proguanil) ham qo‘llashadi. 
Tropik bezgak bundan istisno, chunki avval qayd etilganidek u 
plazmodiylarni rivojlanishida paraeritrotsitar shakllar bo‘lmaydi. Shundan kelib 
chiqib, tropik bezgakni xloridinni o‘zi bilan to‘liq davolash mumkin. 
Jamoat ximioprofilaktikasining asosiy vazifasi (kollektiv epidemiologik 
ximioprofilaktika) bezgakni bemor odamdan boshqalarga o‘tishini oldini 
olishdir. Bu maqsadda gamontotrop vositalar (primaxin, xloridin)ni qo‘llash 
tavsiya etiladi. Bunda chivin tanasida sporozoitlar hosil bo‘lmaydi. 
Binobarin, bezgakka qarshi vositalarning ta'sir spektri ularni qo‘llashga 
ko‘rsatmalarni belgilashda muhim ahamiyatga egadir.