O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

14.2.rasm. 
Allergik reaksiyalarda qo`llaniluvchi dori vositalarining asosiy 
ta`sir etish yo`nalishlari

---

- 786 -
Ushbu bo‘limda asosiy diqqat gistamin antoganistlariga ( antigistamin dori 
vositalariga) qaratilgan, chunki qayd etilgan moddalarning farmakologiyasi alohida 
bo‘limlar mavzusi hisoblanadi. 
Gistaminga qarshi vositalar 
(H
1
-gistamin retseptorlarini blokatorlari)
Gistaminga qarshi vositalar to‘qimalardagi gistaminga sezgir retseptorlarini 
qamal qiladi (bloklaydi). Gistaminga qarshi vositalar ta’sirida erkin gistamin
1 
ajralishi amaliy jihatdan o‘zgarmaydi. Ular gistaminni sinteziga ham ta’sir 
ko‘rsatmaydilar. Mavjud gistamin retseptorlari turli kimyoviy tuzilishga ega 
bo‘lgan gistaminga qarshi vositalarga bir xil sezgirlikka ega emaslar. Bu ularning 
morfofunksional holatining tashkil etilishida farqlar mavjud ekanligidan dalolat 
beradi. Gistamin ta’sir ko‘rsatuvchi retseptorlarni quyidagi asosiy kenja tiplari 
ajratilgan: H
1
─H
4
retseptorlar
1 
(27.2-jadval) 
1
H belgisi 
Histamine 
so‘zini anglatadi 
 
14.3. rasm.
tez rivojlanuvchi allergik reaksiyalarni (pollinozlar, anafilaktik shok, 
bronxospazm) davolashda qo‘llaniluvchi dori vositalarining asosiy ta’sir 
yo‘nalishi
 
 
 

---

- 787 -
Ta’sir 
mexanizmi 
Dori vositalar 
B-
limfotsitlar 
proliferatsi- 
yasini 
susayishi 
Antitelolar 
ishlab 
chiqarilishi -
ni 
kamaytirishi 
Semiz 
hujayralar-
dan 
biologik 
faol 
moddalarni
ajralishini 
kamayishi 
H
1
-
gistamin 
retseptor 
larini 
blokadasi 
Tez 
rivojlanuv
chi 
allergik 
reaksi-
yalarni 
og‘ir 
ko‘rinish 
larini 
simptoma 
tik barta-
raf etish 
1 
2 
3 
4 
5 
GistaminH
1 
retseptorlari 
ning 
blokatorlari 
+ 
Kromolin-Na 
+ 
Glyukokorti 
koidlar 
+ 
+(?) 
+ 
+ 
Eufillin 
+ 
+ 
Adrenalin 
+ 
+ 
1
interleykinlar ishtirokida 
H
1
-retseptorlarni rag‘batlantirilishi ichak, bronx, bachadonning silliq 
mushaklarini qisqarishiga olib keladi.
Gistamin H
2
-retseptorlari me’da bezlarining sekretor faolligi, yurak faoliyati, 
lipidlar almashinuvida ma’lum o‘rin tutsa kerak, chunki ular limfotsitlar, semiz 
hujayralar, neytrofil va bazofil leykotsitlar membranalarida aniqlangan. Tomirlarda 
ikkala tipdagi retseptorlar mavjud. Shu sababli gipotenziyani rivojlanishida ham 
H
1
-retseptorlari, ham H
2
-retseptorlari ishtirok etadilar(H
2
-retseptorlar ancha kam 
darajada). Gistaminga sezgir ikkala tipdagi retseptorlar MNSda ham aniqlangan. 

---

- 788 -