O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Ta’sirlantiruvchi vositalar 
Hantal qog‘ozi 
Mentol 
Tozalangan terpentin moyi 
Ammiak eritmasi (nashatil spirti) 
Reflektor ta’sirli balg‘am ko‘chiruvchi vositalar 
Termopsis o‘ti preparatlari 
Ipekakuana ildizi preparatlari 
Reflektor ta’sirli achchiqlar, surgi va o‘t haydovchi vositalar 
Achchiq erman tindirmasi 
Qum bo‘znochi gulining preparatlari 
Makkajo‘xori popugi 
Itshumurt suyuq ekstrakti 
Kanakunjut moyi 
Ravoch tabletkalari 
Sano bargi damlamasi 
Keltirib o‘tilgan preparatlardan ikkinchi va uchinchi guruh vositalari 
tegishli boblarda atroflicha ko‘rib o‘tiladi. Ushbu bobda esa faqat 
ta’sirlantiruvchi vositalargagina atroflicha ta’rif beriladi. 
 Ta’sirlantiruvchi vositalar 
Ushbu guruh vositalari teri va shiliq qavatlardagi sezuvchi nerv oxirlariga 
qo‘zg‘atuvchi samara ko‘rsatadilar. 

---

- 195 -
H a n t a l q o g ‘ o z i
(hantal) – yupqa qilib yog‘sizlantirilgan hantal bilan 
qoplangan bo‘lib, uning ta’sirlantiruvchi samarasi hantal efirmoyi bilan bog‘liq. 
Tarkibida 
sinigrin glikozidi 
va 
mirozin fermenti 
saqlaydi. Hantal qog‘ozini 40 
darajagacha bo‘lgan iliq suvda namlaganda, mirozin fermenti faollashadi va 
sinigrin glikozidini parchalaydi. Natijada undan hantal efir moyi ajralib chiqadi 
va u sezuvchi nerv oxirlariga kuchli ta’sirlantiruvchi xossa namoyon qiladi. 
Hantal qog‘ozi, asosan, nafas a’zolari kasalliklarida, stenokardiyada, 
nevralgiyada, mialgiyada va boshqalarda qo‘llaniladi.
T o z a l a n g a n t e r p e n t i n m o y i
– oddiy qarag‘ayning smolali 
elimini haydash usuli bilan olinadi. Asosiy ta’sir qiluvchi moddasi – 
α-pinen 
bo‘lib, juda kuchli lipofillikka ega bo‘lganligi tufayli epidermis orqali yaxshi 
o‘tadi va sezuvchi nervlar oxirlarini ta’sirlantiradi. Tarkibida tozalangan 
terpentin moyi saqlovchi preparatlar, asosan, nevralgiyalarda, mialgiyalarda va 
bo‘g‘im og‘riqlarida teriga surtish uchun ishlatiladi.
Qayd etilgan vositalarni asosan ikkita maqsad uchun qo‘llaniladi. 
Birinchidan, shikastlangan a’zo yoki to‘qimalardagi og‘riq sezgisini pasaytirish 
maqsadida, bunda chalg‘ituvchi terapiya kelib chiqadi. Ikkinchidan, patologik 
jarayonga aralashgan ichki a’zolarning (to‘qimalarning) trofikasini yaxshilaydi. 
Ishlatilgan joylarida terining qizarishi va biroz shishishi paydo bo‘ladi, ammo 
ular davolash xususiyatiga ega emas.
M e n t o l
– qalampir yalpiz efir moyining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, 
terpentin qatori spirti hisoblanadi. Asosan sovuqni sezish retseptorlarini tanlab 
qo‘zg‘atishi hisobiga sovuq sezgisini chaqiradi. Ta’sirlantiruvchi xossasi 
kuchsiz anesteziya bilan almashinishi mumkin. Mentol reflektor ravishda 
sirtdagi va chuqur a’zo hamda to‘qimalardagi tomirlar tarangligini o‘zgartiradi. 
Uni asosan, yuqori nafas yo‘llari kasalliklarida (tomiziladi, surtiladi, intratraxeal 
kiritiladi, ingalyasiya qilinadi) keng qo‘llaniladi. 
Validol
ning asosiy tarkibiy 
qismi bo‘lib hisoblanadi. Nevralgiya, mialgiya va artralgiyalarda teriga surtish 

---

- 196 -
uchun ham qo‘llaniladi. Migren (shaqiqa) damentolning qalamchalari chakkaga 
surkaladi.
A m m i a k e r i t m a s i
yoki 
n a v s h a d i l s p i r t i
ham kuchli ta’-
sirlantiruvchi xossaga ega. Uning bug‘lari hidlanganda yuqori nafas yo‘llari 
sezuvchi nerv tolalari oxirlarini qo‘zg‘atadi va shu orqali nafas markazini 
reflektor ravishda kuchaytiradi. Ammiak eritmasi asosan, bemorning hushidan 
ketishlarida, mastlik holatida uning es-hushini qayta tiklash uchun qo‘llaniladi. 
Mastlik holatida odatda 100 ml suvga uning 5-10 tomchisini tomizib, ichishga 
tavsiya qilinadi. Bundan tashqari, u dezinfeksiyalovchi xossaga ham ega 
bo‘lganligi tufayli operatsiyalardan oldin jarroh qo‘llarini tozalash uchun ham 
ishlatiladi.