O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Sefalosporinlar
Cephalosporinum acremonium zamburug‘idan qator antibiotiklar ajratilgan, Shu jumladan sefalosporin S. Uni yarim sintetik hosilalari “sefalosporinlar” nomini olgan. Ularga sefalotin, sefaleksin, sefaklor, sefotaksim, sefuroksim, sefoperazon, sefepim, seftriakson va boshqalar (5-jadval) kiradi. Ushbu birikmalarning kimyoviy asosi bo‘lib 7-aminotsefalosporan kislotasi hisoblanadi. Tuzilishi jihatidan sefalosporinlar penitsillinga o‘xshashdirlar. Jumladan ikkala guruh antibiotiklar tarkibida β-laktam halqasi (l) bor. Ammo jiddiy farqi ham mavjud: penitsillinlar tuzilishida tiazolidin halqasi, sefalosporinlarda esa- ditidrotiazin (d) halqasi bor. Sefalosporinlar bakteriotsid ta'sir ko‘rsatadilar. Chunki hujayra devorini hosil bo‘lishini susaytiradilar. Penitsillinlar kabi ular bakteriyalarning hujayra devorini biosintezida ishtirok etuvchi transpeptidaza fermenti faolligini kamaytiradilar.
^{Sefalosiorinlar}1

Kiritish yo‘li	Sefalosiorinlar avlodi
	I	II	III	IV
Parenteral (tomir ichiga, mushak ichiga)	Sefazolin Sefalotin Sefapirin Sefaloridin Sefradin	Sefuroksim^3Sefamandol Sefoksitin Sefonitsid Sefprozil Sefmetazol Sefotetan Seforanid	Sefotaksim Seftriakson^4Seftrizoksim Sefoperazon^5Seftadizim^6Seftizoksim Moksalaktam	Sefepim^7Sefpirom
Enteral (per os)	Sefaleksin Sefadroksil^2Sefradin	Sefaklor Sefuroksimak-setil Lorakarbef Sefprozil	Sefiksim Sefpodoksim-proksetil Seftibuten Sefetamet-pivoksil

_____________________
¹ Shu guruhga juda xos bo‘lgan qator dori vositalar keltirilgan. Boshqalarini maxsus adabiyotlarida va ma'lumotlar to‘plamida o‘qish mumkin.
² Sinonimi: duratsef.
³ Sinonimlari: in'eksiya uchun dori vosita (sefuroksim natriy)-zinatsef, enteral
kritish uchun dori vosita (sefuroksim aksetil)-zinnat.

Mikroorganizmlar	Sefalosporinlar avlodi
	I	II		III		IV
	Sefa-lo-tin	Sefok-sitin	Sefurok-sim	Sefo-pera-zon	Sefta-zidim	Sefe-pim
Grammmusbat kokklar Streptococcus pyogenes Streptococcus pneumonia Streptococcus viridians Enterococcus faecalis Straphylococcus aureus (metitsillinga sezgir)	+ + + - +	+ + + - +	+ + + - +	+ + + + +	+ + + - +	+ + + - +
Grammmanfiy kokklar Neisseria gonorrhoeae Neisseria meningitides Acinetobacter calcoaceticus^1 Moraxella catarrhalis	+ - - +	+ + - +	+ + - +	+ + - +	+ + + +	+ + ± +
Gramm manfiy tayoqchalar Escherichia coli Salmonella typhi Salmonella enteritidis Shigella dysenteriae Klebsiella pneumonia Enterobacter aerogenes Serratia marcescens^2 Proteus mirabilis (indol manfiy) Proteus vulgaris (indol ijobiy) Pseudomonas aeruginosa Haemophilus influenza Bacteroides fragilis^3	+ + + + + - - + - - + -	+ + + + + - - + + - + +	+ + + + + ± - + - - + -	+ + + + + + + + + + + -	+ + + + + + + + + + + -	+ + + + + + + + + ± + -
Gramm musbat tayoqchalari Clostridium botulinum Clostridium tetani	+ +	+ +	+ +	+ +	+ +	+ +

Mikroblarga qarshi ta'sir spektriga ko‘ra sefalosporinlar ta'sir spektri keng antibiotiklarga mansubdirlar. Ular stafilakokklarning penitsillinazasiga chidamli bo‘lsalar ham, ba'zi gramm manfiy mikroorganizmlar (masalan, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter aerogenes: ko‘pincha β-laktomazalarning ushbu tipini sefalosporinazalar deb ataladi) ishlab chiqaruvchi β-laktomazalar ta'sirida parchalanadi. Sefalosporinlar shartli ravishda 4ta avlodga bo‘lingan.

Sefalosporinlarning antimikrob ta'sir spektri.
I-avlod namoyondalari ayniqsa gramm musbat kokklarga qarshi samarador (pnevmokokklar, streptokokklar, stafilakokklar). Ularga ba'zi gramm manfiy bakteriyalar (Escherichia coli, Klebsiella pneumonia, Proteus mirabilis) ham sezgirdirlar. Ular amaliy jihatdan ko‘k yiring tayoqchasi, Enterobacter, Serratia marcescens, indol ijobiy protey, bakteriodlar (Bacteroides fragilis)ga ta'sir etmaydilar. Sefalosporinlarning II-avlodi ta'sir spektri I-avlod dori vositalarini kabi bo‘lib, ulardan tashqari Enterobacter, indol ijobiy proteylarga ham ta'sir ko‘rsatadi. Qator dori vositalar Bacteroides fragilis va Serratia ning ba'zi bir shtammlariga qarshi samaradordir (sefoksitin, sefametazol, sefotetan). Ushbu guruh dori vositalari gramm musbat kokklarga ta'siri bo‘yicha I-avlod dori vositalariga nisbatan faolsizroqdirlar. Ko‘k yiring tayoqchasi ularga sezgir emaslar.
Izox. Plyus- ta'siriga sezgir; (±)-hamma vaqt ham sezgir emas; minus-ta'siriga chidamli.
¹Acinetobacter calcoaceticus- shartli patogen gramm manfiy bakteriya; yirirngli yallig‘-lanishning qo‘zg‘otuvchisi (sepsis, endokardit, absesslar, peshob yo‘llari infeksiyasi va boshqalar).
²Serratia marcescens (Bacterium prodigiosum) – shartli patogen gramm manfiy bakteriya, yiringli yallig‘lanish qo‘zg‘otuvchisi (Yaralar infeksiyasi, osteomielit, nafas va peshob yo‘llari infeksiyasi va boshqalar).
³Bacteroides fragilis- spora hosil qilmaydigan gramm manfiy bakteriya; operatsiyadan keyingi davrdagi yiringli asoratlarni, sepsis, absesslar (o‘pka, miya va boshqalar) qo‘zg‘otuvchisi.
III –avlod sefalosporinlarga anchagina katta ta'sir spektri xosdir, ayniqsa gramm manfiy bakteriyalarga nisbatan. Gramm musbat kokklarga ular II-avlod sefalosporinlariga ko‘ra kamroq darajada ta'sir ko‘rsatadilar. Seftazidim va Sefoperazonning Pseudomonas aeruginosa ga qarshi kuchli ta'sir etishi aniqlangan. Sefotaksim ham ushbu qo‘zg‘otuvchiga qarshi ta'sirga ega, ammo biroz kamroq darajada. Seftizoksim va moksalaktam Bacteroides fragilis ga nisbatan antibakterial faollikka egalar. Sefalosporinlarning bu guruhi Enterobacter, Serratia, hamda Haemophilus va Neisseria larning β-laktamaza ishlab chiqaruvchi shtammlariga ta'sir ko‘rsatadi. Ko‘pincha III –avlod sefalosprorinlarining muhim xossalaridan bo‘lib ularning gematoenseflik to‘siqdan o‘ta olish qobiliyati hisoblanadi (sefoperazon va sefiksimdan tashqari).
IV-avlod sefalosporinlarining antimikrob ta'sir spektri III –avlod dori vositalarikiga nisbatan yanada kengroq. Ular gramm musbat kokklarga nisbatan ancha samaradorlar. Ko‘k yiring tayoqchasi va boshqa gramm manfiy bakteriyalar, Shu jumladan β-laktamaza ishlab chiqaruvchilarga nisbatan yuqori faollikka egalar. Bakteroidlarga arzimaydigan ta'sir ko‘rsatadilar.
Kiritish yo‘lga qarab sefalosporinlar 2 guruhga bo‘linadi.
1. Parenteral kiritish uchun
Sefalotin Sefuroksim Sefotaksim Sefepim va boshqalar.
2. Enteral kiritish uchun
Sefaleksin Sefaklor Sefiksim va boshqalar.
Ko‘pgina sefalosporinlar ovqat hazm qilish traktidan yomon so‘riladilar, ammo bir qism dori vositalar anchagina yaxshi absorbsiyalanadi va Shu sababli ularni enteral yo‘l bilan kiritiladi. Bunda ularning biologik o‘zlashtirilish darajasi 50-90% ni tashkil etadi. Ularning qonda bakteriotsid konsentratsiyada to‘planishlari, kerakli farmakologik ta'sirni ta'minlaydi.
Gematoensefalik to‘siqdan I va II avlod dori vositalar deyarli o‘tmaydilar. Shu bilan bir qatorda III-avlod sefalosporinlarining ko‘plari bosh miya to‘qimasiga o‘tadi.
Qonda sefalosporinlar zardob oqsillari bilan qisman bog‘lanadilar. Ko‘pgina dori vositalar buyrak orqali (filtratsiya va sekretsiya yo‘li bilan) ajraladilar, ayrim dori vositalar asosan safro bilan ichakga tushadilar (sefoperazon, seftriakson). Har xil avlod muayan dori vositalarining yarim ajralish davri (t_½) va dozalarini ajratish tubdan farq qiladi.
Ba'zi sefalosporinlarni β-laktamaza ingibitori sulbaktam bilan birgalikda (kombinatsiya) qo‘llashadi. Bu ularning bakterial infeksiyani davolash samaradorligini oshiradi. Shunday dori vositalardan biri sulperazon (sefa-perazon+sulbaktam) hisoblanadi. Sefalosporinlarni gramm manfiy mikroorganizmlar qo‘zg‘atadigan hastaliklarda (masalan, peshob yo‘llari infeksiyasi), penitsillinlar samara bermagan yoki ularni qo‘llash mumkin bo‘lmagan, gramm musbat bakteriyalar qo‘zg‘atgan infeksiyalarni davolashda qo‘llaniladi. Kataral pnevmoniyada (qo‘zg‘otuvchisi fridlender tayoqchasi-Klebsiella pneumoniae) seforosporinlar tanlangan dori vosita hisoblanadi. Ko‘k yiring tayoqchasi bilan bog‘liq infeksiyalarda seftazidim va sefoperazon qo‘llaniladi.
So‘zak hastaligida tanlangan dori vosita bo‘lib seftriakson hisoblanadi. Meningokokk yoki pnevmokokklar bilan chaqirilgan meningitda gematoensefalik to‘siqdan o‘tadigan dori vositalarin qo‘llash lozim, masalan sefuroksim, III-avlod sefalosporinlar (sefoperazon va sefiksimdan tashqari). Qator dori vositalar (sefoksitin, seftizoksim) bakterioidlar (Bacteroides fragilis) qo‘zg‘atgan infeksiyalardan samaradordirlar.
Sefalosporinlar ko‘pgina be'morlarda allergik reaksiyalarni rivojlanishiga olib keladilar. Ba'zan benzilpenitsillinlar bilan chaparasta sensibilizatsiya kuzatiladi. Noallergik asoratlardan buyrakni shikastlanish kuzatilishi mumkin (asosan sefaporidin va sefradinni qo‘llaganda kuzatiladi). Kuchsiz leykopeniya rivojlanishi mumkin. Bundan tashqari ko‘pgina dori vositalar mahalliy ta'sirlantiruvchi xossaga egadirlar (ayniqsa sefalotim).
Shu sababli mushak ichiga kiritilganda og‘riq, infiltratlar, tomirga kiritilganda flebitlar rivojlanishi mumkin. Superinfeksiya bo‘lishi mumkinligini ham inobatga olish zarur. Enteral qo‘llanuvchi dori vositalar dispepsik o‘zgarishlar chaqirishlari mumkin. Ba'zi dori vositalarni (sefoperazon va boshqalar) qo‘llanganda ba'zan gipoprotrobinemiya kuzatiladi.
Enteral kiritiladigan sefalosporinlarning farmakokinetikasi

Avlod	Dori vosita	Biologik o‘zlashti-rish darajasi (%)	Qon zardobi oqsillari bilan bog‘lanish (%)	t½ soat	Kun davomida qabul qilish davriyligi
I	Sefadroksil Sefaleksin	90 90	20 5 - 15	1,1 – 1,5 0,9 – 1,3	1g dan kuniga 1marta yoki 0,5g dan har 12 soatda 1g dan har 6 soatda
II	Sefaklor Sefuroksim-aksetil	50 52	20 – 25 ≈ 50	0,7 – 0,8 1,2 – 1,7	0,25-0,5g dan har 8-12 soatda
III	Sefiksim Sefpodoksim-proksetil	50 52	65 40	2,6 – 3,4 2,2 – 2,5	0,2g dan har 12 soatda yoki 0,4g dan kuniga 1 marotaba. 0,2-0,4g dan har 12 soatda