O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‘qon davlat pedagogika instituti maktabgacha ta’lim kafedrasi matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari fanidan

2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak atrofni o‘rganish.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan o‘tkazilgan tajribalardan shuni ko‘rish mumkin-ki bolalar tevarak atrofii orientirovka qilishga o‘rganayotganlaridayoq oddiy terminlardan murakkabroqda, tevarak atrof terminlariga o‘ta boshlaydilar. Ularning nutqdaridagi «shu yerda», «u yerda», «mana» kabi so‘zlari (biror predmetni ko‘rsatib, aytib) «yonida», «yaqinda», «yonma-yon» kabi yangi terminlar bilan, almashinishi buning yaqqol guvohi bo‘la oladi.

Ularning bu terminlardan foydalana boshlashi, predmetlar oralig‘ini aniqlay bilishi boshlang‘ich bilimlarning rivojlanishidir.

Bolaning yanada o‘rganishi natijasida sekin-asta bu terminlar yana ham boyib boradi va u «oldinda», «oldin», «orasida», «orqada» va h.k. larni tushuna boshlaydi. Bolaning bulardan foydalanishining hammasi «yonida», «yaqinida», «yonma-yon» kabi tushunchalarni yaxshi egallanishining natijasidir.

Predmetlarning «birin-ketin», «ketma — ket» ko‘shilishi bolalarda bir gruppa predmetlarning joylashuvini aniqlashga yordam beradi.

Masalan hamma o‘yinchoqlar ketma — ket turibdi, lekin quyon oldinda, matryoshkalar o‘rtada, qo‘g‘irchoq esa oxirgi orqasida turibdi.

Bola orientirovka qilishga o‘rganayotganida «yonma-yon» so‘zining ma’nosiga keyinroq tushunadi, yoki «o‘rtada», «orasida» kabilarni o‘rganib bo‘lgach, keyinroq «atrofida», «chetida», yoki «yonidan», yana keyinroq borib bola bu so‘zlarni atroflicha tushuna boshlaydi va chap tarafdami? Yoki o‘ng tarafdami? farqlay boshlaydi. Lekin bolalarga tevarak atrofni orientirovka qilishga o‘rgatish ishini turli yo‘llar va yo‘llanmalar bilan tushintirish kerakligini unutmaslik kerak.