|
O‘zgarganlandshaft – tabiiyta’sirlaryokiinsonningfaoliyatita’siridadastlabkiholatio‘zgarganlandshaftlar. Tabiiylandshaftlaro‘z-o‘zidanastao‘zgaribboradi. Lekininsonningxo‘jalikfaoliyatita’siridalandshafttezo‘zgaradi, Ayniqsao‘simliklar, hayvonotdunyosi, erustivaerostisuvlaritezo‘zgaradi. SHundaba’zikishilarlandshaftbutunlayo‘zgardideydi. Aslidalandshaftbutunlayo‘zgarmaydi: tog‘jinslari, iqlim, relefningyirikshakllario‘zgarmayqoladi. U. l. gao‘lkamizdagivohalarengyaxshimisolbo‘ladi.
Qirg‘oq – dengiz, ko‘l, daryo, suvomborlarichekkasidasuvbilanquruqliktutashibturadigankambarjoy. Qirg‘oqdadoimiyravishdasuvbevositata’sirko‘rsatibturadi: Qirg‘oqniyuvibboradi.
XULOSA
Tabiiygeografiktadqiqotuslublarifanningahamsiyatikatta. Bevositadaladailmiytadqiqotishlariniolibborishyo‘l-yo‘riqlarinio‘rgatadi. Muayyanjoytabiatining (tabiiyhududiykomplekslarining) o‘tmishi, hozirgiholati, bundanbuyongirivojlanishinianiqlab, ularnibaholashni, bashoratlashnivaboshqarishniqandayamalgaoshirishmumkinliginitushuntiradi. Bundayilmiyishlarnibajarishdaquyidagibeshtasavolgajavobberishgato‘g‘rikeladi: nima, qaerda, qachon, qandaydinamikholat (bosqich) da, qandaysharoitda. SHubhasiztadqiqotishlariningilmiylikdarajasinita’minlash, ularningamaliyahamiyatinioshirishuchunsavollargaatroflichaasoslijavobberishlozim. Materiallarnibayonqilishtartibistudentlarningkurspredmetini, asosiyuslublarinivatadqiqotishlaribosqichlarini, turlitabiiygeografiksharoitdadaladafaktik (daliliy) materiallarniyig‘ishvaqaytaishlashyo‘llarinio‘zlashtirishgayordamberadi.
Tabiat, jamiyat va inson tafakkuri taraqqiyotining eng umumiy qonuniyatlari haqidagi fan bo‘lgan dialektik materilizm ilmiy tadqiqotlarning metodi hamdir. F.Bekon fanning tadqiqot metodini qorong’i yo‘lda ketayotgan yo‘lovchining ko‘zlagan manzilida ko‘rigan chiroqqa o‘xshatadi. Metodologiya ilgari vaqtda ilmiy bilish faoliyatining falsafiy asoslari haqidagi tasavvurlarni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, endilikda ilmning eng ko‘p tarmoqli rivojlangan maxsus sohasini anglatadi. Umuman bilim nazariyasidan metodologiya bilish vositalariga jiddiy e‘tibor berishi bilan farq qiladi. Metod yoki usul bilish jarayonini anglash uchun vosita bo‘lsa, metodologiya voqelikni, (masalan, landshaft komplekslarini) ilmiy usullar bilan tadqiq etish haqida tasavvurlarining majmuini bildiruvchi ilmiy ta‘limotdir. Ilmiy bilim kundalik oddiy bilimdan farq qiladi. Ilmiy bilim ilmiy muassasalarda laboratoriyada anglanadi, hosil qiladi. Oddiy bilim kundalik turmashda atrofimizni o‘rab olgan tabiat, jamiyat, ko‘rib turgan ob‘ektlar haqidagi bilimdir. Hozirgi zamon tabiiy geografiyasi turli kattalik va daraja (tabaqa)dagi tabiiy komplekslarning shakllanishi, tarqalishi haqidagi fan bo‘lganidan tabiatga inson-jamiyatning ta‘siri qay darajada bo‘lishi bilan masalalarni ham o‘rganadi. Tabiiy hududiy komplekslar makonda va zamonda rivojlanadi va o‘zgaraji. Ana shu rivojlanish va o‘zgarishlar tabiatga ko‘rsatilayotgan antropogen ta‘sirning qay darajada ekanligi bilan bog’liq. Tabiatga inson ta‘sirining chuqurlashuvi (kuchayishi) tabiiy komplekslarning o‘z-o‘zini tiklash-boshqarish qobiliyatining susayishiga olib keladi, bu esa inson yashayotgan muhitning ifloslashuvi va qashshoqlashuvida namoyon bo‘lgan ekologik mazmundagi masalalarni keltirib chiqaradi. tabiiy geografik tadqiqot usullari o‘quv fanining predmeti makon (hudud)da va zamon (muayyan davr)da mavjud bo‘lgan tabiiy hududiy va akval kopmlekslarining rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatuvchi omillarni tadqiq etuvchi usullar, usullarning turlari, tabiiy komplekslarni aniq joylarda muvozanatini saqlash, muvozanati buzilganlarni tiklash, yo‘llari haqidagi masalalar. Tabiiy hududiy komplekslarni tadqiq usullari-tabiiy geografik tadqiqot usullari o‘quv fanining predmeti. Tabiiy hududiy komplekslar salbiy tomonga o‘zgarmoqdaki, ana shu degradatsiyalashayotgan komplekslar avvalgi holatiga va yaxshi tomonga o‘zgarishini oldini olish yo‘llari – metodlari. Tabiiy geografik tadqiqot o‘quv predmetining ob‘ekti-geografik qobiqdagi turli tabaqa va kattalikdagi komplekslardir. Komplekslarning shakllanish sharoitini qonuniyatlarini tadqiq eti shva bu usullar qaysi biri samarador ekanligi haqidagi masalalar o‘quv fani predmeti. Tabiiy geografik tadqiqot metodlari fanining ilm sifatidagi asosiy maqsadi-geografik ilmiy va amaliy bilimlarni, komplekslarni tadqiq etish usullarini chuqurroq tahlil etish, o‘zgarish natijasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan turli tabiiy geografik va ijtimoiy-iqtisodiy va geoekologik muammolarini hal etish konstruktiv negizlarini ilmiy asoslashdan iborat. Bu maqsadga erishish uchun o‘zaro bog’liq bo‘lgan quyidagi vazifalar hal qilish zarur bo‘ladi. 1. Jamiyat bilan tabiat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni optimallashtirish; 2. Tabiiy komplekslar va ularni o‘rganishning ilmiy va ahamiyatini tushuntirish; 3. Tabiiy geografik jarayon va hodisalarni tadqiq qilishning amaliy ahamiyatini bilish; 4. Inson xo‘jalik faoliyati ta‘sirida tabiiy muhitning o‘zgarishini aniqlash; 5. Tabiiy sharoit va resurslardan xo‘jalik maqsadlarida foydalanish uchun ularni baholash; 6. Geografik bashoratlashtirishning nima ekanligini tushuntirish; 7. Ekologik-geografik muammolar va ular yechimining amaliy-geografik asoslarini bilish; 8. Ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilish muammolari va aholi joylashuvi masalasi yechimining oqilona yo‘llarini aniqlash. Darhaqiqat, tabiiy geografiyaning hududiy strukturasi va vaqtda o‘zgarishini o‘rganish-tabiiy hududiy komplekslarning resursli salohiyatini baholash, xo‘jalikda foydalanishning imkoniyatini aniqlash vazifasidan kelib chiqadi. THKning resursli imkoniyati chegaralanganki, bu THKning rivojlanishidan kelib chiqadi. THKning landshaft-ekologik holatini baholash va o‘zgarishini bashoratlash madaniy landshaftlarni loyihalashtirish uchun ularni aniq maydrnda bo‘laklarga bo‘lib-ya‘ni morfologik jihatdan o‘rganish talab etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
