O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi


Dissotsilanish darajasi va uni aniqlash



Download 1,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/94
Sana05.01.2022
Hajmi1,49 Mb.
#318808
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   94
Bog'liq
kimyo fizikaviy va kolloid kimyo biologiya-tuproqshunoslik fakulteti talabalari uchun uslubiy qollanma

Dissotsilanish darajasi va uni aniqlash: 
Arrenius bo‗yicha CH
3
COOH eritmasida quyidagi muvozanat o‗rnatiladi: 
CH
3
COOH
CH
3
COO
-
 + H
+
 
Ushbu  jarayon  oxirigacha  bormaganligi  sababli,  barcha  molekulalarning 
qanday  qismi  ionlarga  ajralishini  belgilaydigan  kattalik  kiritish  zarur.  Arrenius 
ushbu kattalikni elektrolitik dissotsilanish darajasi α deb atadi. Demak, α ionlarga 
ajralgan  molekulalar  miqdorining  erigan  modda  molekulalarining  umumiy 
miqdoriga  nisbatiga  teng.  α  noldan  birgacha  o‗zgarishi  mumkin.  Dissotsilanish 
darajasi ayrim hollarda foizlarda ham ifodalanadi. 
Arrenius α ni aniqlash usullarini ishlab chiqdi. Birinchi usul α ning osmotik 
koeffitsient  bilan  bog‗liqligiga  asoslangan  bo‗lib,  eng  sodda  1-1  turdagi  binar 
elektrolitlar uchun  


38 
 
1
наз
таж
р
p
i
 
Har qanday elektrolitning (masalan, 3 ta ionlarga ajraluvchi ternar elektrolit) 
dissotsilanish  darajasi  bilan  osmotik  koeffitsient  orasidagi  bog‗liqlik  uchun 
Arrenius quyidagi 
)
1
(
1
v
i
 
ifodani taklif qildi, bu erda 
a
k
v
v
v
 -dissotsilanuvchi ionlarning soni. 
  Dissotsilanish  darajasini  xisoblashning  boshqa,  birinchi  usul  bilan  bog‗liq 
bo‗lmagan,  mustaqil  usulini  ishlab  chiqish  juda  ham  muxim  bo‗lgan,  chunki  bu 
turli  yo‗llar  bilan  aniqlangan  α  ning  qiymatlari  bir  xil  bo‗lishini  ko‗rsatib, 
Arrenius nazariyasining asosiy holatlarning to‗g‗ri ekanligidan dalolat berar edi. 
Arrenius  α  ni xisoblashni ikkinchi  mustaqil usulini ham  taklif  qildi.  Bunda  α ni 
eritmalarning elektr o‗tkazuvchanliklari orqali aniqlash mumkinligi ko‗rsatildi. 
  Ushbu  bir-biri  bilan  bog‗liq  bo‗lmagan  ikki  usulda  xisoblangan 
dissotsilanish  darajalarining  qiymatlari  deyarli  bir  xil  chiqdi,  bu  esa  Arrenius 
nazariyasining to‗g‗ri ekanligining birinchi isboti bo‗ldi. 
  Dissotsilanish  darajasining  qiymati  bo‗yicha  barcha  elektrolitlarni  2 
guruxga bo‗lish mumkin. Birinchi guruxga konsentrlangan eritmalarda (0,1-1,0 n) 
ham α>0,5 bo‗lgan kuchli elektrolit eritmalari (barcha tuzlar,mineral kislotalar va 
ishqorlar) kiradi. Ikkinchi guruxga esa, kuchsiz elektrolitlar (organik kislotalar va 
asoslar)  kiradi,  ularda  α<0,5.  Shuni  aytib  o‗tish  kerakki,  kuchli  va  kuchsiz 
elektrolitlar chegaraviy hollar bo‗lib, oraliq kuchga ega bo‗lgan elektrolitlar ham 
mavjud.  Moddaning  dissotsilanish  darajasi  faqat  uning  xossalarigagina  bog‗liq 
emas,  balki  erituvchining  xossalariga  ham  bog‗liq.  Bir  moddaning  o‗zi  biror 
muxitda kuchli, boshqa muxitda kuchsiz bo‗lishi mumkin. Shunday qilib, erigan 
moddaning o‗zigina elektrolit emas, balki erigan modda bilan erituvchidan iborat 
bo‗lgan  eritma  elektrolit  xisoblanadi.  Erituvchining  yuqori  ditelektrik 
singdiruvchanligi  elektrolitik  dissotsilanish  jarayonini  kuchaytiradi,  lekin  bu 
kuchli dissotsilanishning birdan-bir sababchisi emas. Erituvchining erigan modda 
bilan  kompleks  birikmalar  xosil  qilishi  mumkinligi  ham  dissotsilanishni 
kuchaytirishi  ko‗rsatilgan.  Ammo  bunday  komplekslarning  tabiati  xozirgacha 
to‗liq  o‗rnatilmagan,  shuning  uchun  biz  avvaldan  moddaning  u  yoki  bu 
erituvchida dissotsilanishini nazariy aytib bera olmaymiz. 
  Dissotsilanish  darajasi  tashqi  sharoitlar  –temperatura  va  eritma 
konsentratsiyasiga ham bog‗liq. Temperatura ortishi bilan  sistemada endotermik 
jarayonlar ketadi. Dissotsilanish musbat va manfiy issiqlik effektiga ega bo‗lishi 
mumkinligi  tufayli,  temperatura  ortishi  bilan  dissotsilanish  darajasi  ortishi  yoki 
kamayishi  mumkin.  Eritmaning  konsentratsiyasi  kamayishi  bilan  dissotsilanish 
darajasi  ortishi  va  C
0  da  α 1  ga  intilishi  kerak.  Kuchli  elektrolitlarning 
eritmalarini  suyultirilganda  dissotsilanish  darajasi  ayniqsa  tez  ortadi.  Yuqoridagi 
fikrlar tajribada tasdiqlangan. 
  Arreniusning  elektrolitik  dissotsilanish  nazariyasi  juda  katta  yutuqlarga 
erishgani sababli olimlar tomonidan tan olindi. Ammo ushbu nazariya chegarasida 
tushuntirib  berish  mumkin  bo‗lmagan  dalillar  ham  bor  edi,  ayniqsa  kuchli 


39 
 
elektrolitlar uchun. Ushbu nazariyani kuchli elektrolitlarning eritmalariga qo‗llash 
mumkin emas ekanligini ko‗p vaqt o‗tgandan so‗ng ko‗rsatib berildi. 

Download 1,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   94




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish