1
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG„BEK NOMIDAGI
O„ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
Professor Yormat TOJIYEV
tavalludining 80 yilligiga bag
ʻ
ishlanadi
“Filologik ta‟limni takomillashtirish
muammolari”
Respublika ilmiy-amaliy anjumani
MATERIALLARI
Toshkent
«MUMTOZ SO
ʻ
Z»
2020
2
“Filologik ta‟limni takomillashtirish muammolari” Respublika ilmiy-amaliy anjumani
materiallari. Toshkent, O
ʻzMU, 2020.
Mas‟ul muharrir
Fililogiya fanlari doktori, professor Hamidulla Boltaboyev
Tahrir hay‟ati:
F.f.d., prof. N.Rahmonov, R.Sayfullayeva, f.f.n., dots. M.Abdurahmonova,
f.f.d., dots. v.b. N.Alovutdinova, f.f.b.f.d. D.Azimova, o
ʻqit. S.Isroilova
Tashkiliy qо
ʻmita
Prof. A.R.Marahimov – О
ʻzMU rektori, rais
Dots. H.Saburov – О
ʻzMU prorektori, rais оʻrinbosari
Dots. K.Mirzaahmedov – О
ʻzMU prorektori, rais оʻrinbosari
Dots. I.Jо
ʻraeva – ОʻzMU Xorijiy filologiya fakulteti dekani, a‟zo
Dots. M.Mirsoatova – О
ʻzMU Jurnalistika fakulteti dekani, a‟zo
Prof. H.Boltaboev – О
ʻzMU Оʻzbek filologiyasi kafedrasi mudiri, a‟zo
Prof. N.Rahmonov – О
ʻzMU Оʻzbek filologiyasi kafedrasi professori, a‟zo
Prof. M.Qurbonova – О
ʻzMU Оʻzbek filologiyasi kafedrasi professori, a‟zo
Prof. S.Normamatov – TDО
ʻTAU prorektori, a‟zo.
Prof. R.Mahmudov – GulDU prorektori, a‟zo.
Prof. Z.Xolmanova – TDО
ʻTAU professori, a‟zo.
YALPI MAJLIS
(Toshkent sh, О
ʻzMU, Milliy universitet kutubxonasi Оʻquv zali.
2020 yil 20 oktyabr, soat 10.00)
Moderator: f.f.d., prof. H.Boltaboev H.
Kirish sо
ʻzi va tabriklar
1. Mirzo Ulug„bek nomidagi О
ʻzMU rektori, prof. A.R.Marahimovning Kirish sоʻzi.
2. О
ʻzbekiston Respublikasi Ma‟naviyat va ma‟rifat markazi rahbari M.Hojimatovv.
3. Turk Dil Qurumi (Til akademiyasi) raisi Gurer Gulsevin.
4. О
ʻzbekiston Respublikasi Oliy va оʻrta maxsus ta‟lim vaziri maslahatchisi
O.Jamoliddinova.
5. О
ʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Til, adabiyot va folklor instituti
direktori, prof. N.Mahmudov.
6. Samarqand Davlat unıversıtetı professorı S. Karımov.
7. Farg„ona viloyati Erkin Vohidov nomidagi ijtimoiy fanlarni о
ʻqitishga
yо
ʻnaltirilgan maktab-internat direktori N.Mannopova.
8. Gulıston Davlat unıversıtetı kafedra mudırı, prof. R.Mahmudov.
ISBN 978-9943-5562-1-8
© О
ʻzMU, 2020
© MUMTOZ SО
ʻZ, 2020
211
CHО
ʻLPON SHE'RIYATIDA IJODKOR BADIIY-ESTETIK IDEALI
G. Murodova, О
ʻzMU magisti
XX asr о
ʻzbek she‘riyatida ijodkor badiiy-estetik ideali istiqlol orzusi bilan uyg‗unlashgani
barchamizga ayon. Bu davr adabiyotida Vatan va millat taqdiri har qachongidan ham jiddiyroq
tarzda qalamga olindi. Ona yurtni istibdod iskanjasidan ozod kо
ʻrish orzusining badiiy talqini
she‘riyatda yetakchilik qildi. Yangi о
ʻzbek she‘riyatida Abdulhamid Chоʻlponning оʻrni alohida.
Ulug‗ ma‘rifatparvar milliy istiqlol haqidagi orzularini ramz va timsollar tiliga kо
ʻchirdi. Shu
о
ʻrinda akademik Naim Karimovning Chоʻlpon ijodiga quyidagicha baho berganliklarini ta‘kid-
lashni joiz deb bildik: ―Chо
ʻlpon butun umrini xalqimizning mustamlakachilik kishanlaridan xa-
los bо
ʻlib, emin-erkin yashashi va milliy taraqqiyot yоʻliga chiqib olishiga bag‗ishlagan, milliy
adabiyotimizni yuksak dovonga olib chiqqan ulug‗ shoir, yozuvchi, dramaturg, adabiyotshunos
va san‘atshunos olim edi‖
205
Chо
ʻlpon оʻz she‘rlarida millat erki va manfaatlarini tasvirlashda badiiy obrazlardan kоʻplab
foydalanadi. Adabiyotshunos Dilmurod Quronov ta‘kidlaganidek: ―Badiiy obraz borliqning (un-
dagi narsa, hodisa va h.k.) badiiy asardagi aksi. Biroq badiiy obraz oddiygina aksi emas, yо
ʻq, u
borliqning san‘atkor kо
ʻzi bilan kоʻrilgan va ideal asosida qayta ishlangan aksidir. Bu aksda
borliqning kо
ʻplab tanish izlarini topasiz, biroq bu endi biz bilgan borliqning aynan оʻzi emas,
balki tamoman yangi mavjudlik – badiiy borliqdir‖.
206
Demak, Chо
ʻlpon ham оʻzi angalagan mo-
hiyatni badiiy obraz vositasida о
ʻquvchiga yetkazishni maqsad qiladi.
Millat va vatan erki mavzusini yoritishda u murojaat qilgan obrazlardan biri bu kishan obra-
zidir. Shoir tasavvuridagi erkinlik va ozodlikka erishish yо
ʻlida оʻzini kishanlangandek his qiladi.
U kishanni millatlarni, xalqlarni mustamlaka zulmi ostida tutgan qurol sifatida tasvirlaydi. Shoir
―Qо
ʻzg‗olish‖ she‘rida:
Ay! Bо
ʻynimga kishan solib halokatga sudragan,
Kо
ʻzlaringni zaharlatib оʻynatmagin, bas endi! – deya xalqlarni tutqunlikda tutgan
mustamlakachi kuchlarga о
ʻz nafratini bildiradi va bu kishanlar abadiy emasligini, kishan ham
oxir-oqibat zanglashi va bо
ʻshashishi mumkin ekanligini aytib, ayniqsa, xalqning qonida ozodlik
istagida qо
ʻzg‗alish yuz bersa, bu kishanlar, albatta, uzilishi muqarrarligini ta‘kidlaydi:
Kishanlaring zang bosgandir, sergak bо
ʻlkim, uzilur;
Tomirimda qо
ʻzg‗olishning, vahshiy qoni gupurdi.
207
Adabiyotshunos olim Nurboy Jabborov Chо
ʻlpon ijodida tasvirga olingan kishan timsoliga
e‘tibor qaratar ekan, shunday yozadi: ―Kishan – istibdod iskanjasidagi yurt timsoli. Chо
ʻlpon eng
faol qо
ʻllagan bu timsol orzudan kоʻra kоʻproq armonni ifodalagan. Zero, kishan va ozodlik
birgalikda mavjud bо
ʻla olmaydi. Ulardan birining borligi оʻz-оʻzidan ikkinchisini inkor etadi.
Vujud ham mayli, kо
ʻngil kishanlangan bоʻlsa-chi? Tabiiyki, fojia bundan ham ortiq bоʻlmas‖
208
Shoir navbatdagi she‘rida kishanga bevosita murojaat etadi va uzoq vaqt kishanning
tutqunida qolib, sо
ʻng uning sovuq temir barmoqlaridan halos bоʻlgan bоʻlsa-da, lekin hamon
uning mudhish quchog‗i xalqlar tarixida qonli dog‗ bо
ʻlib qolishini aytadi:
Kishan gavdamdagi izlar, bugun ham bitgani yо
ʻqdir!
Temir barmoqlaringning dog‗i, butkul ketgani yо
ʻqdir!
Na mudhish, na sovuq – manhus, na qizg‗onmas quchog‗ing bor!
Bashar tarixining har sahfasida qonli dog‗ing bor!
205
. Каримов Н. Чўлпон ҳақида сўз / Чўлпон. Асарлар. 1-жилд, Т.: Академнашр, 2016. 10-бет.
206
Quronov D. Adabiyotshunoslikka kirish. T: Fan, 67-b
207
Чўлпон. Асарлар. Уч жилдлик. Жилд I. – Тошкент: Адабиѐт ва санъат, 1994. – 59-б.
208
Жабборов Н. Истиқлолга эврилган орзу // Гулистон. 2017. 1-сон. 26-бет
212
Mumtoz she‘riyatning aruz vaznida mahorat bilan yozilgan bu she‘rning keyingi baytlarida
kishandan qolgan izlar butun borliqni zahar aylagani, undan qolgan dog‗ hanuzgacha bitmagani
holatida, lirik qahramon aynan shu dog‗ tufayli undan butkul qutulish kerakligini anglaydi.
Kishan, gavdamdagi dog‗ing hanuz ham bitgani yо
ʻqdir,
Faqat, butkul qutulmoqqa umidim endi ortiqdir!..
Mustamlakachi davlat mahalliy xalqni doimiy ravishda о
ʻz nazorati ostida tutib turishga
intilib, mahalliy xalqni – turkistonliklarni hech qachon о
ʻziga teng kоʻrmay, оʻzini bu yurtning
yakka-yu yolg‗iz xо
ʻjasi deb bilib, uning xalqini xizmatkor deb hisoblashda davom etar ekan, bu
yо
ʻlda hech tolmay, muttasil harakat olib borgan. Chоʻlpon xalqning erkini cheklalashga doimiy
uringan rus hokimiyatining bu harakatlarini ―Chiqadirgan quyoshni‖ ―Etak bilan tо
ʻsmoq uchun
tirish‖moq deya baholaydi о
ʻzining ―Tortishuv tongi‖ she‘rida va ularga: ―Kishanlarni yasovchi
―ustalar‖, deb murojaat qiladi.
Biz navbatda tо
ʻxtalmoqchi bоʻlgan obraz yulduz obrazi bоʻlib, kishan obrazidan farqli
ravishda u yulduzga ijobiylik nuqtai nazaridan yondashadi va ozodlik yо
ʻlida uni yоʻl boshlovchi
deb hisoblaydi:
Uzoq… og‗ir yо
ʻlga chiqqan yоʻlchimen,
Bu yо
ʻllarda qilog‗uzim* (yetakchi, yоʻl boshlovchi) yulduzdir.
Men yurtimining pok istakli kuchimen,
U yulduzning tugalishi kunduzdir.
Chо
ʻlpon оʻz hayot yоʻlini yоʻllarda tasvirlaganini kоʻrishimiz mumkin. U ana shu yоʻllarda
buyuk maqsad bilan boradi. Maqsadi ulug‗, hatto yо
ʻllarda uchragan dengizlardan-da ulug‗roq.
Har bir hodisaga vatan va millatning manfaati nuqtai nazaridan yondashgan Chо
ʻlponning maq-
sadi, albatta, yurtining erkinligi orzusi va bu yо
ʻlda u оʻzini yolg‗iz kоʻrmaydi.
Adabiyotlar
1. Чўлпон. Асарлар. 1-жилд. – Т.: Akademnashr, 2016.
2. Quronov D. Adabiyotshunoslikka kirish. – T.: Fan. 2008.
3. Жабборов Н. Истиқлолга эврилган орзу // Гулистон, 2017. 1-сон.
QISSALARDA MILLAT MA‟NAVIYATINING BADIIY IFODASI
A.Eshniyazova,
TDTU о
ʻqituvchisi
Mustaqillik davri adabiyoti rivojiga о
ʻz qissalari bilan munosib ulushini qоʻshgan Normurod
Norqobil asarlarida tabiat va inson munosabatlarining badiiy talqini, insonning о
ʻzligiga, taq-
diriga, diyonatga munosabati ziddiyatli ruhiy holatlarga bog‗lab tasvirlangan. Har bir yaratilgan
badiiy asarda yozuvchining estetik ideali, aytmoqchi bо
ʻlgan gaplari, badiiy pafosi qahramonlar
obrazida aks etadi. F.Dostoyevskiy о
ʻz xatlarida shunday yozgan edi: ―Butun asar davomida
harakat qiluvchi qahramonlarning har biri yozuvchining sochilib ketgan ―men‖laridir. Ularning
har biri о
ʻzida yozuvchining dardini, niyatini, armonini tashiydi‖
209
.
N.Norqobil yaratgan qissalarda qishloq odamlari hayoti, tog‗liklar tabiati, ularning tabiatga
munosabati, tabiiy tuyg‗ulari tasviri bilan qorishiq holda ifodalangan. N.Norqobil qissalarida
tabiat va hayvonot olamining chuqur bilimdoni va bu olam sinoatini teran anglab etgan yozuvchi
sifatida gavdalanadi. Uning barcha qissalari mavzu va qahramonlar tanlanishiga kо
ʻra rang-
barang, har bir qissada yozuvchining yangi qirralarini kashf qilish mumkin. Uning qissalarida
209
Бахтин М.М. Проблемы поэтики Достоевского. – М.: 1972. – С. 301.
243
MUMTOZ VA ZAMONAVIY ADABIYOT MUAMMOLARI
J.Mahmudov. Ahmad Tabibiyning axloqiy-ma‘rifiy qarashlari......................................168
M.Hojimatov. Milliy о
ʻzlikni anglashning ilmiy-nazariy asoslari yaratilishida adabiy
aloqalarning о
ʻrni.............................................................................................................172
M.Mamatqulov. Sayqaliyning ―Bahrom va Gulandom‖ dostonida irsol ul-masal
san‘ati...............................................................................................................................176
Sh.Hojieva. Cho‗lpon ijodida folklorizm motivlarining ifodalanishi..............................178
D.To‗raeva. Ijodiy jarayonda qahramon masalasi...........................................................180
М.Курбанова.
Особенности лирики как выразителя души......................................182
D.Azimova. Oybekning ―Davrim jarohati‖ dostoni xususida..........................................185
D.Kazakbayeva. Yusuf Amiriy ijodida tarji‘band janri...................................................187
N.Pardayeva. Anbar Otinning ―Risolayi falsafayi siyohon‖ asari haqida.......................191
M.Sharipova. Shayboniy she'riyatida talmeh san‘ati.......................................................193
Sh.Hojiyeva, N.O
ʻrinboyeva. Oʻzbek nasrida Bobur timsoli............................................195
Z.Sulaymanov. ―Najhu-l-farodis‖ asarining muallifi to‗g‗risida izlanishlar...................196
Z.Mo‗minova. Tasavvuf ilmida isxoq otaning o‗rni........................................................199
E.Hazratqulova. Bobur va Haydar Mirzo nigohida Abdurahmon Jomiy ijodi...............202
L.O‗sarova. Cho‗lpon she'riyatida ijodkor badiiy-estetik ideali.....................................205
В.Гудзина. Особенности интеграции художественных образов и мироощущения
поэта в лирической системе поэзии Зульфии.............................................................206
I.Saymuratova. Sizif – yangi shakllangan ong timsoli....................................................209
G.Murodova Abdulla Oripob ijodida milliy ruhning navoiyona ifodasi.........................211
A.Eshniyazova. Qissalarda millat ma‘naviyatining badiiy ifodasi..................................212
H.Boltaboyeva. Mehmet Akif Ersoyning ‖Safahot‖ asarining yozilish tarixi va unga asos
bo‗lgan voqealar..............................................................................................................214
Ж.Буранова. Формы мифа и образ главного героя в романе Тимура Пулатова
«Черепаха Тарази».........................................................................................................216
U.Ametova. Alisher Navoiyning ―Nasoyimu-l-muhabbat‖ asarida Najmiddin Kubro
ustozari xususida..............................................................................................................220
F.Yaxyoyev. XX asrning ikkinchi yarmida Navoiy ―Xamsa‖si tadqiqi...........................223
M.Ataniyazova.
Alisher Navoiy ―Hayratu-l-abror‖ dostoni Olim Sharafiddinov
talqinida...........................................................................................................................225
E.Jabbborov. Jadidchilik harakatining ma‘rifatchilik faoliyati ...........................229
D.Inagamova. Mustaqillik davrida Alisher Navoiy ―Xamsa‖siga munosabat masalasi232
O.Abdulhakimova. Abdulla Oripov adabiy-estetik ideali ifodasida ayol
obrazining o‗rni................................................................................................................236
Yu.Abdulhakimova. Alisher Navoiy va Muhammad Fuzuliy: Layli va Majnun siymosiga
chizgilar...........................................................................................................................238
Do'stlaringiz bilan baham: |