|
Adabiyotlar
1.
Выготский JI.С. Мышление и речь. Психика, сознание, бессознательное / JI.C.
Выготский. - М.: Лабиринт, 2001. – 366 б.
2.
Пиаже Ж. Речь и мышление ребенка. СПб.-М.: Педагогика-Пресс, 1999. - СПб. -
528 б.
3.
Кольцова, М. М. Ребенок учится говорить / М.М. Кольцова. Пальчиковый
игротренинг / М.С. Рузина. - СПб.: Сага, 2002. - 222 б.
131
O
ʻ
ZBEK TILI VA ADABIYOTINI O
ʻ
QITISH METODIKASI
О
ʻ
ZBEK TILSHUNOSLIGINING SHAKLLANISH VA TARAQQIYOTINI
DAVRLASHTIRISHNI О
ʻ
QITISHGA OID METODIK QARASHLAR
N.Alavutdinova,
О
ʻ
zMU dot.v.b., p.f.n
Hozirgi о
ʻ
zbek tili kusining ―Fonetika‖ bо
ʻ
limidagi ―О
ʻ
zbek tili taraqqiyotining bosqichlari‖
mavzusida ma‘ruza va amaliy mashg‗ulot belgilangan. 1-kurs talabalariga о
ʻ
zbek tilshunosli-
gining shakllanishi va taraqqiyotiga oid bilimlar ―Fonetika‖ bо
ʻ
limidagi keyingi mavzularni
о
ʻ
rganishda ahamiyatlidir.Shuningdek, ―О
ʻ
zbek tili taraqqiyotining bosqichlari‖ mavzusiga oid
keltirilgan ilmiy qarashlarni qiyosiy о
ʻ
rganishga yо
ʻ
naltiradi.Talabalarda turli adabiyotlardan
olingan ilmiy qarashlarni umumlashtirish va qiyoslash kompitensiyalarini shakllantirishga
xizmat qiladi.
О
ʻ
zbek tilshunosligining shakllanish va taraqqiyoti, adabiyotlarda ta‘kidlanganidek, uzoq
tarixga egadir.
106
Turkiy tilshunoslikning shakllanishi manbalariga oid fikrlar xususida
E.Fozilov, I.Abdullayev, X.Jabborov, H.Hasanov va boshqa olimlarning alohida tadqiqotlarida
batafsil ma‘lumotlar berilgan.
107
Usbu ma‘lumotlar 1-kurs talabalarini mavzu bilan yaqindan
tanishtiradi.
Ma‘lumki, о
ʻ
zbek adabiy tili tarixini davrlashtirish bо
ʻ
yicha turli xil fikrlar, qarashlar mav-
jud.
108
Ba‘zilar uch davrga ajratsalar, ba‘zilar besh yoki olti davrga ajratib kо
ʻ
rsatadilar.
109
О
ʻ
zbek
xalqining tarixi hamda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi о
ʻ
zgarishlarni hisobga olgan
holda U.Sanaqulov о
ʻ
ziga xos davrlashtirishni tavsiya etadi:
110
1. Qadimgi turkiy adabiy tili davri (VII asrdan yoXIII asrgacha);
2. Eski о
ʻ
zbek adabiy tili davri (XIII-XIV asrlardan XX asrning boshlarigacha);
3. Hozirgi о
ʻ
zbek adabiy tili davri (XIX-XX asrlar). Ana shu tasniflar (davrlashtirishlar)ning
deyarli barchasida XIII asrdan keyin tilga nisbatan «eski о
ʻ
zbek tili» (eski о
ʻ
zbek adabiy tili)
termini qо
ʻ
llanganligi kuzatiladi.
Xuddi shu tarzda belgilash M.Tо
ʻ
xtamirzaev, A.Rafiyev, J.Shabanovlar tomonidan tuzilgan
qо
ʻ
llanmada ham, shuningdek yana boshqa manbalarda ham qayd etilganligi kuzatiladi.
111
Demak, о
ʻ
zbek tili XIII asrlardan alohida til sifatida shakllangan ekan (u XX asrning 30-yilla-
rigacha ham turkiy til yoki turkiy tillardan biri sifatida baholanib, belgilanib kelingan bо
ʻ
lsa,
oldinroq, «chig‗atoy» tili tarzida ham atalgan), uni о
ʻ
rganish bilan shug‗ullangan tilshunoslik
ham ana shu davrdan boshlab о
ʻ
zbek tilshunosligi deb atalishi mumkin.Aynan shu tarzdagi tah-
lillar 1-kurs talabasini ilmiy mushohada qilishiga yaxshigina turtki bо
ʻ
lishi mumkin.
Tilshunos olim H.Jamolxonovning ‖Hozirgi о
ʻ
zbek adabiy tili‖ darsligida akademik
G‗.Abdurahmonov va mualliflar guruhi tomonidan yozilgan ―О
ʻ
zbek tilining tarixiy gramma-
tikasi‖ dagi davrlashtirish berilgan:
1.
Eng qadimgi turkiy til (VII asrgacha bо
ʻ
lgan davr)
106
Ўринбоев Б., Қурбонов Т. Ўзбек тилшунослиги тарихи, С., 2006 й., 3-бет; Нурмонов А., Маҳмудов Н. Ўзбек тил-
шунослиги тарихи, Т., 2000 й., 3,4-бетлар; Тожиев Ё. Ўзбек тилшунослиги тарихи, Т., 2000 й., 5,10-бетлар;
С.Усмоновнинг ҳаѐт ва ижодига бир назар, Саидзода Усмонов мероси, Т., 2010 й. 5-бет.
107
Фозилов Э. «Шарқнинг машҳур филологлари», Т., Фан, 1971 й.; Абдуллаев И. Абу Мансур ас-Саолибий» Т., Фан,
1972 й.; Жабборов Ҳ. «Буюк тилшунослар», Т., Насаф, 2003 й.; Ҳ.Ҳасанов М.Кошғарий, Т., 1973 й.
108
Мухторов А., Санақулов У. Ўзбек адабий тили тарихи, Т., Ўқитувчи, 1995, 22-23-бетлар.
109
Ўша асар, кўрсатилган саҳифалар.
110
Тўхтамирзаев М., Рафиев А., Шабанов Ж. Ўзбек тилини биласизми?, назарий маълумотлар, Т., 2004 й.
.
132
2.
Qadimgi turkiy adabiy tili( VII–X asrlar).
3.
О
ʻ
rta Osiyo adabiy tili (XI-XIVasrlar).
4.
Eski о
ʻ
zbek adabiy tili(XIV-XII asrlar).
5.
Yangi о
ʻ
zbek adabiy tili (XVII-XX asr boshlari).
Proff.P.Sayfullayeva v.b. ―Hozirgi о
ʻ
zbek adabiy tili‖ dasligida о
ʻ
zbek tilining о
ʻ
rganilish
tarixini davrlashtirish quyidagicha belgilangan:
I. XI–XIV asrlar (Qadimgi turkiy tilshunoslik).
II. XV–XIX asrlar (Eski turkiy tilshunoslik).
III. XX asrning boshidan XX asr 80-yillarigacha (formal о
ʻ
zbek tilshunosligi).
IV. XX asrning 80-yillaridan bugungi kungacha (substansial о
ʻ
zbek tilshunosligi).
Talabalar e‘tiboriga havola etilgan о
ʻ
zbek tili taraqqiyotining bosqichlarini davrlashtirishga
oid bir-birini takrorlamaydigan,shuningdek bir-birini tо
ʻ
ldiradigan ma‘lumotlar ularni tо
ʻ
plangan
ilmiy ma‘lumotlarni qiyoslashga,tahlil qilishga,о
ʻ
xshash va farqli tomonlarini topishga
yо
ʻ
naltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
