O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi



Download 4,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/162
Sana27.05.2023
Hajmi4,8 Mb.
#944404
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   162
Bog'liq
materiallar uzmu 2021.12.03


oq‖ va ―qora

rang ma‘nosida emas, balki yax-
shilik va yomonlik, odamlarning yaxshi va yomoni ma‘nosida kelgan.
– Choyingni qo
ʻ
y

oqidan ellikta quy-chi,- deb buyurdi. 
Bo
ʻ
tqa bo
ʻ
tqa bo
ʻ
lib shu dargohga kelibdiki, Asadbek hali biron marta bu xonada o
ʻ
tir-
magan, o
ʻ
zi ―ellikta quy‖ deb so
ʻ
ramagan edi. Shu sababli Bo
ʻ
tqa amrni anglamaganday xoja-
siga qaradi. 
48
Tohir Malik. Shaytanat. 4-qism. –Toshkent: Sharq, 2001. 
49
Abdulla Qodiriy. O`tkan kunlar. – Toshkent: Sharq, 1992. 


81 
– Nimaga angrayasan, oqidan ellikta quy deyapman
50

Bunda ham 
“oq”
leksemasi ishlatilgan va u rang ma‘nosida emas, ichkilik turini anglatgan. 
Bu misollarda oq leksemasining o
ʻ
z semantikasidan uzoqlashib, aynan pragmatikasi namoyon 
bo
ʻ
lganini ko
ʻ
rish mumkin. 
Oq va qora leksemalaridan tashqari qizil so
ʻ
zini ham misol qilib keltirishimiz mumkin. Qizil 
rang deyarli barcha madaniyatlarda qondan oqadigan tiriklik va hayot ramzidir. Qizil leksema-
sining badiiy matnda pragmatik ifodalanishi: 
– Dehqonqul! Shuni o
ʻ
ng qulog‗ing bilan-da eshitib ol, chap qulog
ʻ
ing bilan-da eshitib ol! 
Qizil rang yaxshilikka olib kelmaydi. 
– Qizil bo
ʻ
lsa bo
ʻ
lar, bu kishiga nima.
– Dehqonqul! Qizil yomon-da qizil yomon. Boisi qizil rang –qon rang!
51
 
Bu matnda ―
qizil
‖ deganda rang emas, Chor Rossiyasi askarlari, o
ʻ
sha hukumat tushunil-
moqda.
Yoki quyidagi misolda ham pragmatik tahlilga majburlik sezamiz: 
– Qizilga o
ʻ
tib kettingiz. 
– Uzr.( Gazetadan) 
Bu kontekstda ham so
ʻ
zlovchi gapi orqali nimani nazarda tutayotganligini bilish biroz 
mushkul, agar unga e‘tibor bersak, gap svetaforning qizil chirog
ʻ
i haqida borayotganligini, hay-
dovchi yo
ʻ
l qoidasini buzganini bilib olish unchalik qiyin emas. Ranglarning ahamiyati hayot-
mizda qanchalik muhim ekanligini biz svetaforning qizil, sariq va yashil ranglaridan ham bili-
shimiz mumkin.
Rang bildiruvchi leksemalar ichida 
yashil, ko
ʻ
k, sariq
leksemalari ham o
ʻ
ziga xos o
ʻ
ringa 
ega.
 
 
– Yashilni shuncha kutamizmi? Katta davlatlarda nima qilishar ekan a?! 
– Umri yashilni kutish bilan o
ʻ
tib ketadi-da… ( Gazetadan) 
Bu misolda yashil svetaforning chirog
ʻ
i ma‘nosida kelib, pragmatik ma‘no tashigan. Gapni 
pragmatik tahlil qilgandagina, uning ichki ma‘nosi namoyon bo
ʻ
ladi.

– Sariq bo
ʻ
ldingmi? 
– Ha. (Gazetadan) 
Bu dialogda ham sariq leksemasi rang ma‘nosida emas, kasallik ma‘nosida ishlatilgan. Ta-
bobatda bu kasallik belgisi sifatida bemorning rangi sarg
ʻ
ayib ketishiga nisbatan nomlangan 
degan faraz mavjud.
Yoxud: 
– Ko
ʻ
klamoyim ko
ʻ
kingdan ber bir chimdim… 
Bu yerda ham ko
ʻ
k leksemasi rang ma‘nosidan tashqari, bahor fasli va uning ne‘matlarini 
anglatadi. Bahor fasli ko
ʻ
k rangida berilgan bo
ʻ
lib, bahor ne‘matlari ham, jumladan, yalpiz, jan-
diq, ismaloq kabi o
ʻ
simliklar ko
ʻ
k misolida beriladi. 
– Bir pachka ko
ʻ
ki bilan qo
ʻ
lga tushibdi, ish chatoq.
Bu gapda ham ko
ʻ
k o‗z semasidan uzoqlashib, pragmatik mazmun ifodalagan.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, rang-tus sifatlari matn ichida rangdan tashqari har xil 
pragmatik vazifalarni ham bajaradi. Rang-tus sifatlari bo
ʻ
yicha qilingan ishlarda, asosan, ular-
ning semantikasi va ramziy ma‘nolariga katta e‘tibor berilgan. Ba‘zi bir ishlarda ularning konno-
tativ ma‘nolari ham e‘tiborga olingan. Lekin ularni pragmalingvistik jihatdan tahlil qilgan birorta 
ham ilmiy ishlar qilinmagan. Rang bildiruvchi so
ʻ
zlarni pragmalingvistik tahlil qilish uchun, 
albatta, misollar matn ichidagi dialoglar yoki hayotdagi jonli muloqotlardan olinadi, shundagina 
uning pragmatik xususiyatlari yanada aniq namoyon bo
ʻ
ladi. 
50
Tohir Malik. Shaytanat. 3-qism. – Toshkent: Sharq, 1997.

Tog`ay Murod. Otamdan qolgan dalalar. – Toshkent: Sharq, 1994.


82 

Download 4,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish