O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Holatim bad, g‗ussa behad, vasl maqsad, nola besh, 
Baxt vojun, dard afzun, diyda purxun, siyna resh.

---

190 
Davlatshoh Samarqandiy ―Tazkirat ush-shuaro‖ asarida xabar berishicha, Yusuf Amiriy 
zamonasining ma‘lum va mashhur shoiri bо
ʻ
lishiga qaramay, о
ʻ
ta kamtar va kamsuqum bо
ʻ
lgan. 
Halollik bilan rо
ʻ
zg‗or tebratgan. Darhaqiqat, yuqoridagi bandda Yusuf Amiriy о
ʻ
zgalarga 
hayrixoh kayfiyatda ekanligini sezamiz. О
ʻ
zi ishq dardida qiynalgan oshiq о
ʻ
zgalarning bunday 
tole‘siz muhabbatga mubtalo bо
ʻ
lishini istamaydi. Ishq domiga giriftor bо
ʻ
lib, ovorai sarson 
bо
ʻ
lishini xohlamaydi. Bandda 
hajr, zor, mubtalo, xasta, majruh, bemor afgor, giriftor ishq, 
dard, anduh, shahru bozor, kulba
kabi sо
ʻ
zlar tanosub san‘atining gо
ʻ
zal namunasini vujudga 
keltirgan. Tarji‘bandning tо
ʻ
qqizinchi bandi yakunlovchi qism bо
ʻ
lib, unda muallif tarji‘band 
an‘analariga muvofiq taxallusini qо
ʻ
llaydi: 
Yig‗lamoqdin baski qon bо
ʻ
ldi kо
ʻ
zum nazzorasi, 
Lolarang ermish sirishkim selining favvorasi, 
Intizoridin oqardi diydalarni qorasi, 
Mahrami kofurdin bitmas kо
ʻ
ngulni porasi, 
Rezai-i almosdin labrez kо
ʻ
ksum yorasi, 
Topmadim hargiz, Amiriy, dardi furqat chorasi! 
Holatim bad, g‗ussa behad, vasl maqsad, nola besh, 
Baxt vojun, dard afzun, diyda purxun, siyna resh. 
Tarji‘band 
a-a-a-a-a-a; b-b
 
tarzida qofiyalangan. Tarji‘bandning oxirigi vosita baytiga 
e‘tibor bersak, ichki qofiyalari mavjud
: bad-behad-maqsad; vojun-afzun-purxun. 
Bunday ichki 
qofiyalar
 musajja‘ qofiya
 
deyiladi. Musajja‘- saj‘li qofiya bо
ʻ
lib, she‘riy asarlarda ichki qofiyani 
yuzaga keltiradi. Musajja‘ she‘rlarda baytlardagi misralar tо
ʻ
rt bо
ʻ
lakka bо
ʻ
linib, oldingi uch 
bо
ʻ
lak о
ʻ
zaro mustaqil holda qofiyalanib, tо
ʻ
rtinchi bо
ʻ
lak esa alohida holda qofiyalanadi. Bunday 
holatni Yusuf Amiriy tarji‘bandining vosita bayti misolida kо
ʻ
rishimiz mumkin:
 
1 2 3 4 
Holatim 
bad 
g‘ussa 
behad 
vasl 
maqsad 
nola 
besh
Baxt 
vojun 
dard 
afzun 
diyda
 purxun 
siyna
 resh
Musajja‘ qofiya tо
ʻ
rtta teng bо
ʻ
lakka bо
ʻ
lingan sakkiz ruknli musamman baytlarda qо
ʻ
llaniladi. 
Shu nuqtai nazardan biz ushbu tarji‘ baytini vazni, ruknlari va taqte‘ini tekshirib chikdik:
Ramali musammani mahzuf 
Ho
la 
tim bad g‗us sa 
be 
had 
vas 
l(i) 
maq 
sad 
no 
la 
besh 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
Fo 
i 
lo 
tun fo 
i 
lo 
tun 
fo 
i 
lo 
tun 
fo 
i 
lun 
Baxt t(i) 
vo 
jun dar 
d(i) 
af(i) zun 
diy 
da 
pur 
xun siy 
na 
resh 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
V 
- 
Fo 
i 
lo 
tun fo 
i 
lo 
tun 
fo 
i 
lo 
tun 
fo 
i 
lun 
Yusuf Amiriy tarji‘bandini she‘riyatimizda eng о
ʻ
ynoqi vazn - ramali musammani mahzuf 
vazniga solgan bо
ʻ
lib, bu vaznning chо
ʻ
ziq va qisqa ruknlari bir xil ritmda takrorlanib, juda 
yoqimli va jozibador ohangni yuzaga chiqargan. О
ʻ
zbek mumtoz adabiyotida musajja‘ qofiyali 
baytlarni о
ʻ
ta iqtidorli shoirlar ijodidagina kuzatamiz. Hofiz Xorazmiyning devonida musajja‘ 
qofiyali g‗azalni uchratamiz: 
Bandi g
‗
am ichra xastaman, zulfing bikin ishkastaman, 
Ishkastayu ham bastaman, bu qulni kel ozod qil. 
Hofiz Xorazmiydan sо
ʻ
ng Navoiy, Bobur, Ogahiy, Mashrab, Furqatlar musajja‘ qofiyali 
baytlar bitganligining guvohi bо
ʻ
lamiz. Yusuf Amiriyning musajja‘ qofiyani qо
ʻ
llashi, badiiy 
san‘atlardan mohirona foydalanishi tarji‘bandning badiiy qimmatini oshirgan. Yusuf Amiriy 

---

191 
mumtoz adabiyotimizda murakkab tuzilishga ega bо
ʻ
lgan, shoirdan alohida iqtidor talab etadigan 
tarji‘band janrida ijod etib, ushbu janrning takomiliga munosib hissa qо
ʻ
shdi.