O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

O
ʻ
ZBЕK TILINING XALQARO MIQYOSDA MAVQЕYINI OSHIRISH 
MUAMMOLARI 
 
Qurbonova M., 
O
ʻ
zMU professori, f.f.d. 
Bugun davlat tili, tilning o
ʻ
qitilishi, tilshunoslikning ilmiy-amaliy ahamiyati kabi masalalar 
siyosat darajasiga ko
ʻ
tarildi. Prezidentimiz haqli ravishda ta‘kidlaganidek, bugungi globallashuv 
davrida har bir xalq, har qaysi mustaqil davlat o
ʻ
z milliy manfaatlarini ta‘minlash, bu borada 
avvalo o
ʻ
z madaniyatini, azaliy qadriyatlarini, ona tilini asrab-avaylash va rivojlantirish masa-
lasiga ustuvor ahamiyat qaratishi tabiiydir.
17
17
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning ―O‗zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan 
oshirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖ ning farmoni. Toshkent shahri, 2019- yil 21-oktabr 

---

34 
Biz esa ajdodlardan avlodlarga o
ʻ
tib kelayotgan bebaho boylikning vorislari sifatida ona 
tilimizni asrab-avaylash, uni boyitish, nufuzini oshirishni o
ʻ
zimiz uchun eng ustuvor, uzviy da-
vom etadigan yuksak maqsad deb bilishimiz va bu masalaning ahamiyati hech qachon e‘tibo-
rimizdan chetda qolmasligi zarur.
18
Jadid ma‘rifatparvarlarimiz o
ʻ
zbek tilining taqdiriga, o
ʻ
qitili-
shiga, alifbo, imlo, so
ʻ
z o
ʻ
zlashtirish, atamalarni ishlab chiqish masalalariga alohida e‘tibor qarat-
gan edilar. Chunki buyuk ma‘rifatparvar Abdulla Avloniy so
ʻ
zlari bilan aytganda, ―Har bir mil-
latning dunyoda borlig
ʻ
ini ko
ʻ
rsatadurg
ʻ
on oyinai hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo
ʻ
qot-
mak millatning ruhini yo
ʻ
qotmakdur‖.
19
O
ʻ
zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi bilan tilimizning siyosiy, iqtisodiy, madaniy va 
ma‘naviy hayotimizda davlat tili sifatidagi o
ʻ
rni kuchaydi, xalqaro minbarlarda yangray boshladi. 
Ayniqsa, yaqinda bo
ʻ
lib o
ʻ
tgan BMTning oxirgi Sessiyasida Prezidentimizning O
ʻ
zbek tilida 
ma‘ruza qilishlari katta tarixiy voqea bo
ʻ
ldi va xalqimizning asriy orzularini ro
ʻ
yobga chiqardi. 
2019-yil 22-oktabrda Prezidentimizning ―O
ʻ
zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va 
mavqeyini oshirish chora-tadbirlari to
ʻ
g
ʻ
risida‖gi farmonining e‘lon qilinishi beixtiyor qalbimiz-
da iliq hislarni uygotish bilan birga biz tilshunoslarga yuksak mas‘uliyat yukladi. Bu farmon biz 
uchun dasturulamal hisoblanadi. Ushbu farmon asosida Davlat tilini rivojlantirish Departamen-
tining tashkil etilishi o
ʻ
zbek tilining respublika miqyosida nufuzini oshirishdagi dastlabki qadam 
bo
ʻ
ldi. Bu farmonda atamalar komissiyasini tashkil etish, 2020-2030-yillarda o
ʻ
zbek tilini 
rivojlantirish hamda til siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi va davlat dasturi loyihalarini 
ishlab chiqish kabi qator dolzarb masalalar batafsil yoritilgan. 
Bugungi kunda o
ʻ
zbek tilining rivoji uchun qator ishlar amalga oshirilmoqda, ammo hali 
qilinishi lozim bo
ʻ
lgan ishlar talaygina. Ulardan biri-o
ʻ
zbek tilining xalqaro miqyosda nufuzini 
oshirishdir. 
O
ʻ
zbek tilini xorijliklarga o
ʻ
rgatish bo
ʻ
yicha darajali maxsus darsliklar, lug
ʻ
atlar yaratish. 
O
ʻ
zbek tilini raqamli tizim asosida o
ʻ
rganishga jiddiy e‘tibor qaratish, buning uchun albatta 
tizimli maxsus elektron lug
ʻ
atlar tashkil etish zarurati mavjud. «...Ilmiy va ijodiy izlanishlarni har 
tomonlama qo
ʻ
llab-quvvatlash, ular uchun zarur shart-sharoitlar yaratish vazifa»
20
sining belgi-
langanligi boshqa fan sohalari qatori tilshunoslikda ham tadqiqotlar olib borishga keng imkon 
yaratmoqda. Zero, milliy tilimizning rivoji, ―yosh avlodga puxta ta‘lim berish, ularni jismoniy va 
ma‘naviy yetuk insonlar etib tarbiyalash‖ 
21
da katta ahamiyatga ega ekanligi bu boradagi izla-
nishlarni yanada mukammallashtirish zarurligini ko
ʻ
rsatadi 
Xorijliklar uchun maxsus davriy lug
ʻ
atlar yaratish zarur. Chunki tilimizda qo
ʻ
llanadigan 
so
ʻ
zlar davriy rivojlanishda o
ʻ
zgarib boradi. Har bir davrda yaratilgan asarlar bevosita bir-biridan 
farqli lug
ʻ
at boyligiga ega. Bu o
ʻ
sha davrda yaratilgan asarlarni mutoala qilish jarayonida katta 
yordam beradi. Bugungi kunda o
ʻ
zbek tilida maxsus korpus lingvistikasiga bo
ʻ
lgan qiziqishning 
ortishi hamda tadqiqotchilarimizning ma‘lum darajada erishgan yutuqlari biz uchun quvonarli, 
albatta. Ammo, bu amalga oshirilgan ishlar bamisoli dengizdan tomchi. 
Maktab o
ʻ
quvchilari uchun nashrdan chiqarilgan maxsus izohli lug
ʻ
atchalar ko
ʻ
pchilik 
yurtdoshlarimiz tomonidan iliq kutib olindi. Chunki nafaqat xorijliklar, balki, yurtimiz maktab 
ta‘limida ham til ta‘limi metodikasini tubdan isloh qilish zarurati mavjud. Bugungi kunda chet 
tillarini o
ʻ
rganishga bo
ʻ
lgan qiziqish va e‘tibor davr talabi. Ammo biz o
ʻ
z ona tilini mukammal 
18
O‗zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 2016-yil 13-maydagi ―Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‗zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to‗g‗risida‖gi PF-4797-sonli Farmoni. 
19
Abdulla Avloniy. Tanlangan asarlar.1-jild. Toshkent, ‖Ma‘naviyat‖,2009.36-bet 
20
O‗zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 2016-yil 13-maydagi ―Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‗zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to‗g‗risida‖gi PF-4797-sonli Farmoni. 
21
O‗zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 2016-yil 13-maydagi ―Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‗zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to‗g‗risida‖gi PF-4797-sonli Farmoni. 

---

35 
bilish, undagi ma‘no nozikliklarini farqlash, badiiy asarlar mutolaasi orqali lug
ʻ
at boyligini 
o
ʻ
stirish hamda fikrlarini yozma va og
ʻ
zaki ravon ifodalay olish ko
ʻ
nikmasini shakllantirish har 
bir insonga o
ʻ
zga tilni o
ʻ
rganishda bevosita mayoq vazifasini o
ʻ
tashini hech qachon unutmas-
ligimiz lozim. 
Biz o
ʻ
zbek tilining xalqaro miqyosida nufuzini oshirishni ustuvor vazifa deya belgilar 
ekanmiz, bu borada quyidagi takliflarni ilgari suramiz: 
1. Xalqaro miqyosida o
ʻ
zbek tilini rivojlantirish uchun ta‘limni davlatning asosiy kuchi 
sifatida qarab, nafaqat til ta‘limi balki ta‘limning barcha sohalarining rivojiga jiddiy e‘tibor 
qaratish zarur. Zero qaysi mamlakatning ta‘lim tizimi va rivojlanishi yuqori o
ʻ
rinda bo
ʻ
lsa, beix-
tiyor o
ʻ
sha mamlakatga va uning tilini o
ʻ
rganishga bo
ʻ
lgan qiziqish sezilarli darajada ortadi. Har 
qanday harakat ehtiyoj asosida amalga oshadi. 
2. Turizm sohasini rivojlantirish orqali yurtimizga tashrif buyurgan sayyohlarga betakror 
san‘atimiz, madaniyatimiz, urf-odatlarimiz va albatta tilimizni targ
ʻ
ib qilishimiz lozim. Xorijda 
bizning davlatimizga, uning tarixiy yodgorliklariga, madaniyatiga qiziqish juda katta, ayniqsa, 
islom davlatlarida. Ular bizning buyuk allomalarimizning maqbaralarini ziyorat qilishni, tavof 
qilishni hayotining mazmuni deb bilishadi. 
3. Nodir asarlarimizni chet tillariga tarjima qilib xorijliklarning bu yurt allomalari asarlarini 
asl holida o
ʻ
rganishga, ya‘ni o
ʻ
zbek tilida o
ʻ
qishga qiziqish uyg
ʻ
otish zarur. 
4. Mamlakatimizda faoliyat ko
ʻ
rsatayotgan xalqaro universitetlarda o
ʻ
zbek tilini o
ʻ
qitish 
masalasi alohida davlat nazoratiga olinishi kerak. Bu ilm maskanlarida davlat tilini o
ʻ
qitish 
bo
ʻ
yicha alohida dastur yaratilishi va xalqaro kredit-modul tizimiga moslashtirilishi kerak. 
5. Jahondagi o
ʻ
zbek tili markazlari bilan aloqalarni kuchaytirish, ularni o
ʻ
quv adabiyotlari va 
mutaxassislar bilan ta‘minlashimiz, xorijda o
ʻ
zbek tili targ
ʻ
iboti va tadbiqi bilan shug
ʻ
ul-
lanayotgan mutaxassislar bilan yaqindan hamkorlik qilishimiz, ular uchun qulay imkoniyat va 
imtiyozlar yaratishimiz kerak. Shu o
ʻ
rinda hozirda o
ʻ
zbek tili AQSH, Buyuk Britaniya, 
Germaniya, Fransiya, Shvetsiya, Yaponiya, Turkiya, Janubiy Koreya, Xitoy, Hindiston, Rossiya, 
Ukraina, Ozarbayjon, Afg
ʻ
oniston, Qozog
ʻ
iston, Turkmaniston, Qirg
ʻ
iziston, Tojikiston kabi dav-
latlarda o
ʻ
rganilyapti. Keyingi 2 yil davomida Turkiyaning Niyde Umar Xolisdamir univer-
sitetida o
ʻ
zbek tili va adabiyotidan dars berish davomida bu sohada qilinishi kerak bo
ʻ
lgan vazi-
falarimiz ancha ekanligiga bevosita guvoh bo
ʻ
ldim. 
6. Xorijiy tillarni o
ʻ
rganishga munosabatni to
ʻ
g
ʻ
ri shakllantirishimiz lozim. Bu borada ham 
qator muammolarimiz bor. Har qanday xorijiy til ona tili asosida o
ʻ
rganilishi kerak.