O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

1.2. Fanning shakllanish tarixi va rivojlanish bosqichlari 
Gidrologiya haqidagi ilk ma’lumotlar bundan 6000 yil avval qadimgi 
Misrda paydo bo‘lgan. O‘sha paytdayoq misrliklar Nil daryosida oddiy 
gidrologik kuzatishlarni amalga oshirganlar. Ular Nilda o‘tgan asrning 60-
yillarida qurilgan Baland Asvon to‘g‘onidan 400 km yuqoridagi tog‘ 
qoyalarida daryodagi suv sathi o‘zgarishlarini belgilab borganlar. 
Shuningdek, Nil daryosida bo‘ladigan har yilgi toshqinni qaysi vaqtlarda 
kuzatilganligini ham qayd etib borganlar. Keyincharoq, Quyi Nilda 30 ga 
yaqin o‘z davriga xos bo‘lgan "gidrologik kuzatish postlari" tashkil etilgan. 
Ana shulardan biri Qohira yaqinida saqlanib qolgan "Nilometr" bo‘lib, u 
hozirgi kunda noyob arxitektura yodgorligi sifatida muhofaza etiladi. 
Qadimgi misrliklarni yuqoridagi ishlarni bajarishga hayotning o‘zi 
majbur qilgan, chunki hosil taqdiri Nil daryosidagi suv miqdorining oz 
yoki ko‘pligiga bog‘liq bo‘lgan. Demak, gidrologiya o‘sha davrdayoq 
inson ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladigan hayotiy fanlardan biri 
bo‘lgan. 
Gidrologiya qadimgi Misrdagi kuzatishlardan boshlanib, alohida fan 
sifatida shakllanishiga qadar bir necha ming yillar o‘tgan. Gidrologiyaning 
rivojlanish tarixida XVII asr oxirida fransuz olimlari P.Perro va E.Mariott 
amalga oshirgan tadqiqotlar katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Ular hozirgi 
Fransiyaning Yuqori Sena daryosi havzasiga yoqqan atmosfera yog‘inlari 
va daryodagi suv miqdorini o‘lchadilar. Natijada, tadqiqotchilar ushbu 

---

20 
daryo suv balansining asosiy tashkil etuvchilari, ya’ni atmosfera yog‘inlari 
va daryodagi oqim miqdori orasidagi munosabatni aniqladilar. Bu bilan 
ular ilmiy gidrologiyaga asos soldilar.
Ana shu davrda ingliz astronom olimi E.Galley tajriba asosida O‘rta 
dengiz suvi yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish miqdorini aniqladi. Natijada, 
u yer sharida suvning aylanish sxemasini tuzishga yakun yasadi. 
Xalqaro tashkilot YUNESKO (Birlashgan Millatlar Tashkilotining 
Maorif, fan, madaniyat masalalari bilan shug‘ullanuvchi qo‘mitasi) taklifi 
bilan 1974 - yilda ilmiy gidrologiyaning 300 yilligining nishonlanishi 
yuqoridagi fikrlarning dalilidir. Uning boshlanishi sifatida yuqorida nomi 
tilga olingan fransuz olimi P.Perroning