O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

1.4.1.
 
Geografiya va ekologiya fanlari geoekologiyaning 
nazariy asosi sifatida. 
 
Geoekologiyaning shakllanishida asos bo‗lgan geografiya va 
ekologiya fanlari so‗nggi 150 yil davomida jadal rivojlandi. Bu fanlar 

---

30 
zaminida tabiat va jamiyat o‗zaro munosabatlarini o‗rganishga 
yo‗naltirilgan ko‗pgina g‗oyalar, konsepsiyalar, ilmiy yo‗nalishlar 
dunyoga keldi.
Geoekologiya bu jihatdan bir qancha ta‘limotlar: biosfera haqidagi 
(Vernadskiy, 1926), geografik qobiq haqidagi (Grigorev, 1932), 
biogeotsenoz haqidagi (Sukachev, 1941) landshaft haqidagi (Solnsev, 
1943), noosfera haqidagi (Vernadskiy, 1944), geosistemalar haqidagi 
(Sochava, 1963) va boshqa ta‘limotlarga hamda bir necha konsepsiyalar: 
biotsenozlar (Myobius, 1877), ekosistemalar (Tensli, 1935), geotextizimlar 
(Preobrajenskiy, Reteyum, Dyakonov, Kunitsin, 1972) va boshqalarga 
tayanadi. 
Geografiya geoekologiyaga kompleks yondashuv, tabiatdagi mavjud 
o‗zaro bog‗liqliklar, geokomponentlarning butun geografik qobiq 
rivojlanishidagi o‗rni va ularning jamiyatni barqaror rivojlanishi uchun 
resurs ahamiyati, geotizimlarning tabaqalanishi, barqarorligi va boshqa 
tushunchalarni berdi. 
Ekologiya esa geoekologiyaga ekologik yondashuv, biosfera va 
noosfera haqida, atrof-muhit va uning sifati haqidagi, organizmlar, 
biotsenozlar va biogeotsenozlar, ekotizimlar haqidagi, energiya, modda va 
axborotning almashinuvi to‗g‗risidagi va boshqa tushunchalarni berdi. 
Geoekologik tadqiqotlarning ilmiy nazariy asoslarini unda amal 
qilinadigan konsepsiyalar, prinsiplar va qonunlar, qo‗llaniladigan 
yondashuvlar va tadqiqot usullari tashkil etadi.
Geoekologik tadqiqotlarda amal qilinadigan konsepsiyalar, prinsiplar 
va qonunlar, qo‗llaniladigan yondashuvlar va tadqiqot usullariga o‗tishdan 
oldin, uning fan sohasi sifatidagi asosiy xususiyatlariga e‘tibor 
qaratishimiz lozim:

geoekologiya – geotizimlardagi ekologik hodisa va jarayonlar 
haqidagi fan;

geoekologiya – geoekologik muammolar va geoekologik 
vaziyatni o‗rganuvchi fan;

geoekologiya – tabiiy va ijtimoiy ilm sohalari doirasida 
rivojlanmoqda;

geoekologiya – tabiat va jamiyat orasidagi munosabatlar hamda 
geoekologik hodisa va jarayonlarning o‗zaro bog‗liqligi, bir-birini taqozo 
etishi haqidagi fan‖ (Timashev, 2000) ekanligi. 

---

31