O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

9.2.
 
Elektron pochta tizimining umumiy tavsifi 
Internetdagi elektron pochtaning texnik asosini o‘zaro bog‘langan pochta 
serverlari tizimi tashkil etadi. Ularning har biri ko‘plab foydalanuvchilarga xizmat 

---

92 
qilishi, ular uchun xatlar qabul qilishi, shuningdek boshqa pochta serveriga xatlarni 
yuborishi mumkin. Elektron pochta xizmati ishi SMTP, POP3, IMAP protokollariga 
asoslangan va DNS xizmati bilan ham chambarchas bog‘liq. Elektron pochta 
xatlarini yo‘naltirishning eng oddiy sxemalaridan biri 9.1-rasmda keltirilgan. 
SMTP
POP3
Mijoz
Mijoz
Pochta 
serveri
mx.nuu.uz
aziza
anora
malika
[e-mail]
1
2
malika
9.1-rasm. Elektron pochta xatlarini yo‘naltirishning sxemasi 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, pochta serveri elektron pochta uzatish tizimidagi 
markaziy qism. Pochta serveri (xatlarni uzatuvchi agent, mail transfer agent, MTA) 
– bu foydalanuvchilar va boshqa serverlardan elektron pochta xatlarini qabul 
qiladigan, ularni aniq qoidalarga muvofiq qayta ishlaydigan (xatni yana boshqa 
serverga uzatish yoki foydalanuvchilarning pochta qutisida saqlash) kompyuter. 
Foydalanuvchilar o‘zlariga yuborilgan xatlarga kirish uchun pochta serveriga 
murojaat qilishlari mumkin.
Elektron pochta xatlarini yuborish va qabul qilish jarayoni quyidagi ketma-
ketlikda amalga oshadi (9.2-rasm): 
1.
Biron pochta foydalanuvchisi (uning pochta adresi [e-mail]) 
o‘zining kompyuterida veb pochta dasturi yordamida [e-mail] manzilli 
foydalanuvchiga yuborish uchun elektron xat tayyorlaydi. 
2.
Veb pochta dasturi xatni “gmail.com” pochta xizmatining SMTP serveriga 
uzatadi. Veb pochta dasturi gmail.com SMTP serveri adresini aniqlash uchun DNS 
xizmatiga murojaat qilishi mumkin, undan gmail.com domeni uchun SMTP serveri 
gmail-smtp-in.l.google.com 
(bittadan ko‘p SMTP server bo‘lishi mumkin) serveri 
ekanligi to‘g‘risida maʼlumot oladi. 

---

93 
3.
gmail-smtp-in.l.google.com 
(“gmail.com” pochta xizmatining SMTP 
serveri) xatni SMTP protokoli orqali yahoo.com SMTP serveriga uzatadi. 
yahoo.com SMTP serveri adresini aniqlash uchun DNS xizmatiga murojaat qiladi, 
undan yahoo.com domeni uchun SMTP serveri 
mta7.am0.yahoodns.net 
(bittadan 
ko‘p SMTP server bo‘lishi mumkin) serveri ekanligi to‘g‘risida maʼlumot oladi. 
4.
yahoo.com SMTP serveri xatni qabul qilib, qabul qiluvchining adresi 
“[e-mail]” joriy serverda mavjudligini tekshiradi. Agar mavjud bo‘lsa, 
xatni ushbu foydalanuvchining pochta qutisida saqlaydi aks holda, bunday adresli 
foydalanuvchi yo‘qligi haqida gmail.com SMTP serveriga xabar qiladi. 
5.
Qabul qiluvchi foydalanuvchi ([e-mail]) pochta dasturi orqali 
yahoo.com POP3 serveri yoki IMAP serveri bilan aloqani o‘rnatib, undan kelgan 
xatlarni yuklab oladi.