O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti falsafa fakulteti psixologiya yo'nalishi

1.3.
 
Individuallikni psixodiagnostik metodikalari 
Odam xususiyatlarini o‗lchash uzoq tarixga borib taqaladi. Xiromantiya, 
Fiziognomika ilm sifatida 1900 yillarda individuallikni o‗rganib boshlagan va 
psixodiagnostik metodikalar yaratilgan. 1913 yilda Rossiyalik psixiatr G.N.Ribakov 
rang tomchilarini psixiatriyada qo‗llagan. 1921 yilda G.Rorshax «Psixodiagnostika» deb 
nomlangan kitob chop etdi va proektiv metodikalarga asos soldi. A.Bine «Intellekt 
testlari», 1903-1908, 1911 yillarda Bine-Simon standart testlari Stenford universitetida 
ishlab chiqildi. Psixodiagnostik metodikalarning asosiy vazifasi individual farqlarni 
aniqlashdan iborat. 
Intellektual 
testlar.
Intellekt 
individual-psixologik 
farqlarni 
aniqlashdagi muhim ko‗rsatgichlardan biri bo‗lib hisoblanadi. Intellekt 
intellektual testlar yordamida aniqlanuvchi intellekt koeffitsienti (IQ) bilan 
identifikatsiya qilingan. Aytish joizki, bunday testlar qaysi madaniyatlarda 
ishlab chiqilgan bo‗lsa, xuddi shu madaniyatdagi intellekt tushunchasini ma‘lum 
4
Белоус В.В. Проблема типа темперамента в современной диференсиалной Пси: Физиологии.-Психол 1981. 

---

21 
darajada aks ettiradi. SHu tufayli intellekt testlari eng avvalo milliy muhitga 
moslashtirilgan bo‗lishi lozim. 
Ko‗pgina zamonaviy intellektual testlar asosan muvaffaqiyatli bilim olish 
uchun talab qilinuvchi formal (rasmiy) qobiliyatlarni yoki qobiliyatlar 
kombinatsiyasini o‗lchayda. Intellektni testlashtirish orqali tekshirish Alfred 
Binening o‗quvchilarni intellektual qoloqliklarini tekshiruvchi testni yaratganidan 
so‗ng boshlangan. Intellektual testlarga quyidagi akademik kriteriylar, ya‘ni, 
maktabdagi baholari, o‗quvchini keyingi sinfga o‗tkazishni hal qilish, maktab 
ta‘limini tugatish uchun kerak bo‗lgan etarli ballarni olish kabi katta huquqlar 
berilgan. Ko‗pgina intellektual testlar asosan verbal bo‗lib, ularga ma‘lum 
arifmetik masalalar, operatsiyalar, xotira, hukm chiqarish kabi fikrlashning 
tarkiblari kiritilgan. 
Psixologlarning amaliyotga kirib kelishi, kadrlarni tanlash va professional 
muammolarni hal etishda qatnashishning kengayishi bilan professional 
qobiliyatlarni o‗lchash uchun qo‗shimcha testlarga nistbatan extiyoj tug‗ildi. 
Natijada texnik, administrativ va boshqa qobiliyatlarni tekshiruvchi maxsus testlar 
yaratildi. Bir vaqtning o‗zida intellekt tabiatini tekshiruvchi asosiy metod, faktor 
analiz (omiliy taxdil) texnikasiga taqaldi. Bu texnikaning mohiyati baholarning 
o‗zaro korrelyasiyasining statistik tahlili asosida testlar bo‗yicha keltirilgan 
mustaqil omillarning minimal sonini topish maqsadidan iborat. Bunday omil va 
qobiliyatlarga: nutqning tezligi va tushunish, miqdoriy munosabatlarni ajratish 
va arifmetik ko‗nikmalar, idrok tezligi, fazoviy tasavvur va mexanik
munosabatlarni tushunish kabilar misol bo‗la oladi.