O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

7.2.
 
Dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishi
O‘simliklar vatani N.I.Vavilov nazariyasi. 
Dehqonchilik 
va 
chorvachilikning vujudga kelishi ishlab chiquvchi kuchlar tarqqiyotidagi boshqa 
o‘zgarishlar bilan bir qatorda kechdi. Avvalo toshdan mehnat qurollari yasash 
texnikasi axamiyatli darajada o‘sdi. Siqib retushlash texnikasi yanada 
takomillashdi. Ayrim joylarda mezolit davridayoq toshlarni silliqlash yoki 
sayqallash shuningdek neolitda tomorqa uchun o‘rmonlarni tozalash va 
daraxtlarni kesish uchun nisbatan samarali bolta va teshalarga bo‘lgan zaruriyat 
toshlari arralash va parmolash kabi usullar keng tarqala boshladi. Mehnat ov 
qurollarini yasashda yangi nisbatan kattik menirallar turi: nefrit, jedent, 
obsidianlardan foydalanila boshlandi. yer osti toshlarga ishlov berish (ya'ni 
kovlab olish) boshlandi.
Dehqonchilik ehtiyoji nafaqat bolti va yana boshqa mehnat qurollarini 
ham takomillashtirishni talab etgan. Termachilar foydalangan kavlovchi – tayoq 
va sodda kesuvchi tosh pichoqlar taraqqiy etib haqiqiy motiga va o‘roqlarga 
aylandi g‘alla yanchgich hovonchalar xo‘jalik hayotiga keng kirib keldi. 
Joylarda yerni oddiy memorsiya usullaridan foydalanila boshlangan, masalan 
Old Osiiyodagi irrigatsiya yoki Yangi Gvineyadagi drenajlar misol bo‘la oladi. 
Yuqori ixtisoslashgan ovchi, baliqchi, termachi xo‘jaliklardagi mehnat 
qurollarning takomillashib borishi natijasida ularning ko‘rinishi ham o‘zgarib 
borgan. Quriqlikdagi ovda tuzoq, qopqonlardan, dengiz ovchiligi va 
baliqchilikda nisbatan taraqqiy qilgan garpun, to‘r, qarmoqlardan foydalanilgan. 
Mazkur davrdan o‘yma – qayiq, sudratma turlardan foydalanish keng ko‘lamda 
iste'molga kira boshlagan. Ishlab chiqaruvchi yoki yuqori darajada 
ixtisoslashgan o‘zlashtirma xo‘jalikka o‘tish jarayoni qaerdaki o‘troq turmush 
tarziga o‘tgan jamoalarda o‘z nihoyasiga yetdi. Shuning uchun endi ibtidoiy 
kulbalar o‘z o‘rnini nisbatan uzoq muddatli yerto‘la yoki yarim yerto‘la, 
keyinroq yer ustidagi mustahkam uylarga bo‘shatib berdi. Neolit davrida kashf 
etilgan to‘quvchilik va oddiy to‘qimachilik o‘simlik tolasidan tayyorlangan 

---

207 
kiyimlardan aks eta boshladi keyinchalik teridan ham kiyimlar tayyorlana 
boshladi. Uy ro‘zg‘or buyumlari muhim bir kashfiyot ya'ni sopolda yasala 
boshlandi. Sopol buyumlar asosan ikki usulda spiralsimon tasma va aylana 
shaklda loyni bir – biriga yopishtirish orqali yasalgan. 
So‘nggi urug‘ jamoasining asosiy ishlab chiqarish yutug‘i sifatida – 
dehqonchilik va chorvalikning shakllanishi, toshga ishlov berish texnikasining 
takomillashuvi, sopolning kashf etilishi, to‘qimachilik va boshqalar aynan 
mazkur davrda insoniyatning tajriba va bilimining ahamiyatli darajada 
o‘sganligidan guvohlik beradi. Shu bilan birgalikda mazkur davrda ijtimoiy 
mehnat taqsimoti ham yuzaga keladi. (I va II)